Array Коллектив авторов - Мінск назаўжды (зборнік)

Усё глыбей засмоктвалі яго мосць пана Марціна забароненыя веды…

Вось ужо ад алхіміі перайшоў да магіі… Трэба толькі ўпадобіцца ўсходнім уладарам.

Вось ужо хапаюць па ўсіх вёсках прыгожых дзяўчат і робяць з іх «кадэтак» – няшчасных гарэмніц пана Марціна.

Вось чорны дым з тыгляў зносіць да неба тыя рэчывы, што самое неба адмаўляецца прымаць…

А ўласная сям’я, жонкі, дзеці, – то ж замінішча!

Маці Юзафа, рахманая Аляксандра з Бялхацкіх, не вытрымала ваўкалацтваў мужа, памерла… Другая жонка, пані Марта з Трэмбіцкіх, больш трывушчая…. Затое з-за сваіх спробаў выправіць мужніны блюзнерскія паводзіны – апынулася пад замком. На голых дошках, на хлебе й вадзе… Разам з усім вывадкам дзяцей, і сваіх, і ад першай жонкі-гаротніцы. Старэйшай сястры пана Юзафа пашанцавала – у пятнаццаць выдалі замуж. Адзін з малодшых братоў застаўся няўцямным калекам – з-за пабояў бацькі… Юзафу таксама перапала. Кулакі ягонай мосці Марціна Радзівіла назаўсёды пакінулі яго гарбатым. Гарбунком.

Нават калі брат Марціна, Геранім Радзівіл, узяў замак Чарнаўчыцы, вырваў як з воўчых зубоў, для Юзафа мала што змянілася.

Бо не дзеля спачування да няшчасных сваякоў, а дзеля хцівасці, каб захапаць невымерныя валоданні Марціна Радзівіла, напад ладзіўся.

Уладальніка Чарнаўчыц, прызнанага недзеяздольным, пасадзіў на ланцуг брат Геранім Радзівіл. Калі па праўдзе, дык такі ж вар’ят. Малодшых дзетак Марціна забраў другі дзядзька, Міхал Казімір Рыбанька, вялікі гетман. Так што Міхал Радзівіл, брат пана Юзафа, гадаваўся ў бліскучым Нясвіжы, разам з Пане Каханку. Балі, паляванні, каруселі рыцарскія… А Юзаф, спадчыннік, патрапіў пад апеку шалёнага дзядзькі Гераніма. Той жа палон, толькі больш выгодны.

Толькі ў дваццаць тры, калі дзядзьку паглынуў чысцец, пан Юзаф Радзівіл змог заняць адпаведнае свайму статусу месца.

Вядома, знайшлі яму жонку… Гожую ды радавітую. Шляхта рукі-боты цалавала…

Але пан Юзаф ніколі не мог забыцца на таго верабейчыка, што прылятаў на вакно замка ў Чарнаўчыцах, а яны з мачахай і братамі мелі адзіную ўцеху – карміць таго птаха крышкамі хлеба…

І вось цяпер:

– Каму свежыя гарбункі?

Староста варухнуў густа-сівым брывом, і хутка абразлівы крык сціх.

Яўдахія, гандлярка, не магла даўмецца – чым выкліканая несправядлівасць новага старосты? Вось ужо дваццаць год яна прадае на Высокім рынку ля ратушы свае вырабы – печыва на мяду, што называецца «гарбункі».

Напачатку яно называлася дулямі – раскатаная змейка салодкага цеста завязвалася ў вузел, пасыпалася макам, і – у печку.

Але «Каму салодкія свежыя дулі?» – не надта прывабна гучала. А паколькі печанае смакаццё атрымлівалася гарбаценькім, выкручаным – дык і прыдумалася… Гарбункі!

І шкаляры езуіцкага калегіюму (які пры каралі Стасю перастаў быць езуіцкім), і пісарчукі з магістрата, і юрысты з палестры, і мешчукі з Траецкага, і кавалі з Татарскага прадмесця – усе любілі гарбункі Яўдахіі… А той што… Перажыла напады на горад і шведаў, і маскоўцаў, і сваіх жа ліцвінаў… Ледзь ацалела, калі шпіталь і школу пры царкве Святых Казьмы і Даміяна разганялі. Дзівілася на Міхала Валадковіча, сябра сардэчнага Пане Каханку, які ў столь менскага магістрата пуляў і казань ксяндза Аблачынскага сарваў, прывёўшы на пляц перад Святадухавым касцёлам цыганоў і мядзведзяў… Нават прывід таго пана Міхала, расстралянага за бясчынствы ў сутарэннях ратушы, бачыла – махаў ёй праз акно… Няма чаго Яўдахіі баяцца. Двух мужоў страціла, пяцёх дзетак пахавала, воспу перахварэла… Засталася, як палын пры дарозе. Вось і ратуюць гарбункі, духмяныя, з макам ды мёдам!

І ў царкву Святой Кацярыны прыносіла спадарыня Яўдахія сваё печыва, клала ў скрыні для жабракоў, накрытыя ільнянымі рушнікамі… А тое, што, зусім непагляднае, заставалася на дне яе кошыкаў, таксама знаходзіла спажыўца. Спадарыня Яўдахія, пакрэктваючы, спускалася па стромых берагах Свіслачы, і прыгаворваючы «Гыля-гыля-гыля!» сыпала мядовае крышыва ў ваду…

Незразумела, для чаго тут быў покліч да качак, але прыплывалі на пачастунак менскія цмокі – тлусценькія, чорныя, з тоўстай ільснянай лускою. І хапалі наперабой рэшткі тых гарбункоў, замілавана паглядаючы на спадарыню Яўдахію маленькімі залатымі вочкамі.

Як жа Менск – без мядовых гарбункоў з макам?

А вось жа – вымелі з пляцу булачніцу разам з прылаўкам, печывам і жальбамі…

Памалілася Яўдахія Святой Юстыніі і Святому Кіпрыяну, ды зноў паставіла цеста… Толькі не такое салодкае. Надта ж солана было ў горле ад слёз.