Рыгор Барадулін: Парастак радка, галінка верша

За любой нацыяй стаіць гісторыя, якая ахоўвае, беражэ яе ад забыцця і безгалосся.

Колькі было замахаў на нашу гісторыю! Хіба толькі традыцыйная наша цярплівасць дапамагла нам выстаяць, вытрываць. Не адно дзесяцігоддзе першадрукар усходнеславянскага свету Францыск Скарына то хадзіў у цемрашалах манаскага пакрою, то ледзьве не ў вучнях Івана Фёдарава (але параўнайце толькі даты жыцця абодвух вялікіх людзей — энцыклапедыі не зманяць). Дзякуй богу, што нарэшце можам пазываць яго хоць беларускім першадрукаром!

Падчас так вытлумачваецца гісторыя Беларусі, што атрымліваецца, быццам бы воз еўрапейскай культуры ехаў не па беларускіх дрогкіх дарогах, не па беларускіх ухабінах за Смаленск і далей. Іншыя «тэарэтыкі» заднім чыслом скіроўваюць гэты воз бокам. Навошта? Дадушы, часта бывае крыўдна, калі не сорамна за гэтакіх вытлумачоў нашай гісторыі. Так вырастаюць Іваны, якія радні не помняць. Ім не дарагая ні свая родная беларуская культура, ні вялікая братняя руская. Ім сёння болей пад густ касетна-магнітафонная, без часу, без усяго нацыянальнага, балдзёжная, як гавораць часта маладыя, культура — музыка, эстэтыка фірмовых этыкетак, павевы ветру часопісаў мод. Але не навучыўшыся любіць сваё, не будзеш любіць ні суседскас, ні агульначалавечае. Францыск Скарына, Францішак Багушэвіч, Янка Купала вучаць любіць роднас, беларускае, а значыцца, і спаконнае. Хочацца мець надзею, што ў рэспубліцы ўсё будзе змяняцца на лепшае беларускай культуры, беларускай мовы. Зарукай таму — ленінскі курс нашай партыі, рашэнні XXVII яе з'езда, сапраўды рэвалюцыйныя сённяшнія здзяйсненні ў нашай шматпацыянальнай краіне, падтрымка народам палітыкі партыі.

— Вы шмат пішаце і шмат выступаецс на старонках часопісаў і газет, на тэлебачанні. У чым тут бачыце вы неабходнасць і абавязковасць для сябе — як літаратара, грамадзяніна, чалавека?

— Выступленні па тэлебачанні, на старонках часопісаў і газет неабходныя літаратару. Гэта прамы кантакт з шырокай, нябачнай табе аўдыторыяй. Гэта і важна, і адказна. Маецца рызыка надакучыць, прымільгацца, калі цябе пачнуць успрымаць як нейкага каментатара ці дыктара. Але калі літаратар выходзіць у адкрыты космас гледачоўскай увагі, ён павінен мець сваю акрэсленую чалавечую і грамадзянскую пазіцыю, разуменне, у імя чаго ён шукае непасрэдны кантакт з такой шырокай і прыдзірлівай аўдыторыяй. У адваротным выпадку гэта будзе болей ці меней удалая самарэклама ці патугі на яе.

— Мы павінны расказаць перш за ўсё пра сябе і сваю эпоху, пра людскую супольнасць, што існуе ў рэальным часе і рэальных гістарычных і сацыяльных умовах, ва ўмовах складаных і востраканфліктных. Але — сказаць сваё і пра тое, што ёсць чалавек, які сэнс ягонага існавання, якое ягонае месца ў свеце. Перакінуць тут свой масток з сучаснага (маючы на ўвазе і мінулае) у будучыню. Але — дзе апоры духоўныя, маральныя, сацыяльныя гэтага сутарэння?

— Казаць пра свае творчыя задачы заўсягды не зусім этычна і заўсягды рызыкоўна. Паэт у першую чаргу піша для сучаснікаў, асноўных спажыўцоў ягонай паэтычнай прадукцыі. Паэт будзе зразумелы сучаснікам, зразуметы імі, калі ён сапраўдны паэт, які глыбока пранікае ў сутнасць, у існасць свайго часу, будзе зразуметы і па мажлівасці не забыты тымі, што ідуць услед,— паэтамі і чытачамі заўтрашняга, наступнага дня. Культура чалавецтва складаецца з паасобных творчых намаганняў мастакоў канкрэтнай эпохі. Вялікія мастакі заўсягды валодаюць дарам прадбачання, які якраз і дае мажлівасць перакінуць масток са свайго сённяшняга ў будучыню. Усе апоры гэтага сутарэння ў самім чалавеку, у ягонай псіхіцы, што цяжка паддаецца зменам, у ягонай на ўсе вякі чыстай і вечна маладой душы. Як ні стараецца, не пнецца зло ў розных абліччах разбурыць гэтае сутарэнне, як ні хоча час не заўважаць яго, яно ёсць і будзе, пакуль чалавек застаецца чалавекам.

— Чалавецтва і ягоная духоўная культура ўдасканальваецца, удасканальваецца і майстэрства мастака. Цяпер цяжка знайсці між літаратараў-пачаткоўцаў малапісьменных, неспакушаных у тэхніцы пісьма. Але, па дужа распаўсюджаным меркаванні, у паэзіі не такія частыя цяпер самабытныя, моцныя выступленні. Ці так гэта?

— У наш час якасць тавараў народнага спажывання бывае даволі высокая, але вырабы народных умельцаў цэняцца вышэй, бо яны індывідуальныя, непаўторныя і непаўтораныя, бо яны несерыйныя, не паточныя. I ў творчай справе, калі так разгарнулася і развілася мастацкая самадзейнасць, калі амаль усім літаратарам адкрыты вялікія таямніцы творчасці Літінстытутам, Саюзам пісьменнікаў з яго шматлікімі секцыямі і падсекцыямі, бываюць нечаканкі, з'яўляюцца самародкі (не самаробкі!), таленты рэдкія і непаўторныя. Бяда толькі ў тым, што занадта доўга прыглядаемся мы да іх, занадта старанна апякуем, стараючыся прывесці да аднае роўніцы, карацей, падагнаць пад сябе. Дзікая яблынька ў полі вабіць да сябе сваёй нечаканасцю і незвычайнасцю.