Рыгор Барадулін - Парастак радка, галінка верша

Культурны клімат часу. Ён змяніўся. Ці ў лепшы бок? Не зусім. Чытач паэзіі па-ранейшаму нешматлікі і нешматаблічны. Чытаюць у асгюўным паэзію тыя, хто сам пісаў ці сам, хоць употай, ды піша. Тэлевізар, касеты трымаюць пад «наркозам» большую частку магчымых спажыўцоў, чытачоў паэзіі, асабліва беларускай.

— Ці лічыце вы, што магчымы і неабходны рэжым у творчасці? Якія формы яго прымаеце?

— Рэжым у творчасці і трэба і не трэба. Ад празмернага рэжыму, ад абавязковай акуратнасці ў пісанні адзін крок да графаманіі. А ад чакання натхнення — два крокі да прафесійнай ляноты. Хутчэй за ўсё праўда была на баку Мікалая Забалоцкага з ягонай формулай: «Не абражай душу лянотай».

— Некаторыя лічаць, што ў творчасці паэта мусяць быць перапынкі. Перыяд духоўнага назапашвання. Альбо паэту неабходны сталы трэнаж, каб не выйсці з формы?

— Перапынак у творчасці паэта мусіць быць і можа быць толькі фармальны, калі ён непасрэдна не занатоўвае радкі альбо не друкуе іх адразу на машынцы. Духоўнае назапашванне, ашчаджэнне павінна адбывацца ўвесь час. Сталы трэнаж трэба. Паэту неабходна, як і спартсмену, быць заўсягды ў форме. А то ў нас знойдуцца паэты, якім даўно час адзначаць дзесяцігадовыя юбілеі з дня напісання апошняга верша. Гэтакі паэт нават забыўся, як слова слухалася яго калісьці, а ў мэтрах, бач, ходзіць. Нават яшчэ і маладых вучыць, не раўнуючы як тая курыца качанят плаваць.

— Сталая тэма вашай творчасці, арганічная тэма — Радзіма, Беларусь, Ушаччына. Але і дзелавыя паездкі, і турыстычныя па нашай краіне і за мяжой, яны таксама знаходзяць у вашай творчасці адлюстраванне. У чым праглядваецца вам тут прыкмета часу — жаданне ўсвядоміць свае карані і не траціць ні на хвіліну сувязь з вытокамі ці імкненне апынуцца ў новай сітуацыі, наблізіцца да новай тэмы?

— Любая паездка ўзбагачае ў першую чаргу ўражаннямі дарогі, знаёмствам з новымі людзьмі, гарадамі, прыродай. У дарозе можна адрынуцца ад цякучкі, ад аднастайнасці жыццёвых абставін, ад сваіх жа ўласных звычак. Дарога дае магчымасць паглядзець на сябе збоку, мусячы хоць крыху змяніцца. У дарозе перажываеш своеасаблівы катарсіс. Здалёк сваё роднае, звычнае бачыцца табе і даражэй, і жаданей, і зырчэй. У дарозе ці ўзнікаюць задумы, ці нават пішуцца самыя твае «хатнія», самыя задушэўныя вершы. Дый яно ўсё чалавечае жыццё — гэта дарога да самога сябе, вяртанне ў сябе.

— Існуе паняцце шчырасці ў мастацкай творчасці. У лірыцы, паэтычным эпасе, нават эпіграме. У лірыцы — якая адлегласць паміж лірычным героем і аўтарскім «я»?

— Аксіёматычная ісціна: без шчырасці няма творчасці, без шчырасці ўсё напісанае — халодная рамесніцкая балмач з большым ці меншым прафесійным узроўнем. Лірыка, паэтычны эпас, эпіграма — усё адно гэта перш за ўсё праверка сябе на шчырасць, самая суровая, самая жорсткая праверка. Чытач заўсягды адчувае фальш. Калі паэта хвалявала нешта шчыра, калі нешта паэта абурала шчыра, гэта перадаецца і чытачу. Як бы ні стараўся, як бы ні тужыўся паэт адлучыць, адасобіць сябе ад лірычнага героя, у гэтым лірычным героі, калі аўтар таленавіты, заўсягды будзе пазнавацца ён сам з яго прыхільнасцямі, з ягонымі моцнымі і слабымі бакамі, хай будзе ў яго персанажам Чайльд Гарольд ці Алесь Рыбка. Адзін які-небудзь штрых, адна дэталь выдасць аўтара і абставіны, у якіх пісаліся вершы. «Цесна ў печцы паходнай агню. I слязамі смала растае». Яўна, не на перадавой пісаліся радкі. А інакш адкуль такая ўтульнасць з паходнай печкай, са смалістымі паленамі? I не чатыры крокі там да смерці, значна болей. Знянацкая куля тут у разлік не ідзе. Альбо прыгадаем: «Неба чыстае, як шклянка». Што стаяла на стале ў аўтара, калі пісаў? Пустая ці поўная шклянка — тут адзіная няяснасць у вершах.

На выпадак перакладу адлегласць паміж лірычным героем паэта, якога перакладаюць, і аўтарскім «я» значна даўжэйшае. Перакладчык як быццам і зацікаўленая асоба, і як быццам разам з тым і пабочная, якая мусіць верыць аўтару на слова. Але і гэты давер увесь час падлягае праверцы.

— Дарэчы, пра пераклад. Вы шмат перакладаеце. Як вам удаецца знайсці інтэлектуальны, эмацыянальны, сінтаксічны, лексічны эквівалент? Якія вашыя ўзаемаадносіны з тымі паэтамі, якіх перакладаеце? Я маю на ўвазе, вядома, чыста творчыя суадносіны сіл. Як, напрыклад, аберагала сябе ўласная эстэтычная суверэннасць у паэтычным свеце Гарсія Лоркі? Ваш Лорка — шмат каму з беларускіх чытачоў, і мне ў тым ліку, адкрыццём, прызнаннем у шчырасці. Чым ён быў вам? А як вам здаецца цяпер, ці пашырыўся ваш духоўны далягляд у сувязі з перакладам «Слова пра паход Ігаравы»? Перакладчыцкае майстэрства — гэта майстэрства мовы, мова, як вядома, старэе разам з паняццямі, якія яна выказвае. Якія часовыя лексічныя пласты вы непазбежна засвойваеце, прыступаючы да перакладу таго ці іншага тэксту?