Леанід Лаўрэш - Працэс Сялянска-Работніцкае Грамады

Трэба разгледзіць ўсе магчымыя канцэпцыі і выбраць з іх такую, якая заспакоіла-б ваша судзейскае і праўнае сумленьне.

"Грамада", як "зборны" абвінавачаны. Гэта — першая канцэпцыя. Але-ж, высокія судзьдзі, — Бел. Сял.-Раб. Грамада ёсьць арганізацыяй легальнай, знаходзячайся пад ахранай уставаў Рэчыпаспалітае. Пан пракурор уважае, што так могуць разважаць толькі абаламучаныя масы, бо яны не разумеюць, што легалізацыя палягае на зацьверджанні праз улады. Гэтае розьніцы не разумеюць аўтары акту абвівавачаньня. Хутчэй — самі пракуроры абаламучаны. Рэчай вядомай ёсьць, што ад палітычных партыў не вымагаецца легалізацыі іх праграмаў. I дзеля гэтага — нашто-ж рабіць дар Данаеў і, апіраючыся на тым, што ніякая партыя не патрабуе легалізацыі, у пэўнай хвілі, выгоднай ці невыгоднай, лічыць за нелегальную і цягнуць да адказнасці. Сёньня партыі легалізуюцца сваёй працай, ведзенай пад кантролем ўраду.

Бяз сумліву, сяньня камуністычная партыя зьяўляецца нелегальнай. Але цэлы рад арганізацыяў вядзе яўную і легальную працу і праз сваю пэўнасьць, ёсьць легалізаваны. У гэтых варунках арганізацыя "Грамада" была пад апекай уладаў Рэчыпаспалітае.

Масы агарнула перакананьне, што арганізацыя працуе ў praworząnej дзяржаве, і будзе ахраняна ўставамі, Калі на абшары арганізацыі былі гэткія ці іншыя праступкі, то яны маглі быць заўсёды пакараны, але ня цэлая арганізацыя. Можа гэтых праступкаў была так многа, што трэба было "Грамаду" разьвязаць? Але тут гэтага няма. Тут "Грамада" актам волі з арганізацыі легальнай сталася нелегальнай. Паны судзьдзі, арганізацыя мае сваю праграму. А ў гэткай масавай арганізацыі праграма зьяўляецца Канонам, эвангэліей, якая ідзе з цэнтра ў мора, вырабляе душы, фармуе іх. Праграма — гэта прыцягваючая сіла, сьцяг, пад якім ідзе арганізацыя, варунак яе існаваньня. I сказаць, што Грамада мела дзьве праграмы — адну для ўлады, а другую для сябе — ня можна. Сказаць, што было два абліччы перад 87 тысячамі людзей — гэта бязмысьліца. Падвойная палітыка ў масавай арганізацыі — гэта недахоп лёгікі. Цьвярдзіць, што калі навет на абшары 87-тысячнае арганізацыі некалькі сотняў і імкнецца да выкліканьня паўстаньня, — да гэтага імкнецца ўся Грамада — няпраўда, бязмысьліца.

Паны судзьдзі, які можа быць адказ на гэту першую канцэпцыю? Адказ далі самі пракуроры, адступаючы ад яе, дзеля чаго яна замянілася ў грузы. А за гэтым — ня можа быць мовы аб кары за прыналежнасьць да "Грамады", як легальнае арганізацыі, згодна з арт. 1. К. К.

Трэба было перавярнуць акт абвінавачаньня ўверх нагамі. Я ведаю, што пракурор паклікаецца на арт. 753, але ён тут няможа мець месца. На помач абвінавачаным прыходзіць тут іншая канцэпцыя: што ёсьць дазволена. ня можа быць адначасна не дазволеным. Мусіць быць дзеля гэтага зьліквідавана ўся справа. Але я прыймаю вызаў паноў пракурораў і прыступаю да абгаварэньня новых канцэпцый.

Самадзельны "śpisek" на абшары Грамады.Прыступаю цяпер да аналізы "śpisku". I тут пракурор ня даў канструкцыйнага абраза. Можна толькі дадумвацца, што "śpiskiem" кіравалі тыя самыя асобы, што і Грамадой. Але-ж гэта справы ня вычэрпвае. "Śpisek" — гэта ж арганізацыя, якая імкнецца да гвалтоўных чынаў; мусіць мець у сваім распаражэньні тое, што прадбачыць арт. 102 — склады аружжа. Ці сцьверджана, што склады аружжа былі?

Пазволю сабе спытацца вас, высокія судзьдзі, ці тое, што ёсьць у акце абвінавачаньня і чаго шукалі праз увесь год — ці гэта можна кваліфікаваць, як склады аружжа? Гэтых некалькі зьнішчаных карабінаў — гэтага-ж замала, як на склады аружжа. Прашу пашукаць такога праўніка, які-б згадзіўся на канцэпцыю складаў аружжа.

А што-ж кажуць сьведкі ай складах аружжа?

Першы сьведка Ясінскі асьвядчае, што складаў аружжа не спаткаў. Мэйер, экспэрт, сцьвярджае, што 1926 год быў найменш адпаведным годам для паўстаньня. Яшчэ у 1925 г. магла быць мова аб адзысканьні Незалежнае Беларусі шляхам паўстаньня. Ад часу-ж прыняцьця аховы пагранічча праз КОР ня можа быць месца для гэтых лятуценьняў. Як сьведка, Мэйер кажа, што ў арганізацыі галоўную ролю адгрывала — б аружжа, здабытае шляхам разбраеньня паліцыі і войска. Агульныя паказазаньні сцьвярджаюць, што аружжа ня было, тое-ж самае гавораць і паасобныя сьведкі; як напр. паліцыянты Бучало, Пшэзьдзецкі, Каварскі і інш., якія спэцыяльна сачылі за гэтым і нічога не знайшлі. Гэтае аружжа ёсьць так няўхватнае...

Калі мы жадаем у імя "Miłującej Polski" кваліфікацый з арт. 102, дык мусім даказаць факт існаваньня тых рэчаў ўжо ня ў імя міласьці да Польшчы, але ў імя элемэнтарных падставаў справядлівасьці. Гэтага-ж даказаць не удалося і дзеля гэтага я цьвярджу, паны судзьдзі, што квіліфікацыя з арт. 102 пярэчыць усім фактам.