Уладзімір Караткевіч - Леаніды не вернуцца да Зямлі

© Алена Сінькевіч, 2015

© Кажамякін Г. В., падрыхтоўка тэксту, каментарыі, пасляслоўе, 2014

© Філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, 2014

© ТАА "Электронная кнігарня", 2015

– У цябе няма фантазіі,– спакойна сказаў сябра. – У словах наогул няма фантазіі, калі гаворка заходзіць пра працу. Вось паветраныя замкі будаваць – на гэта мы мастакі.

Я разумеў яго стан. Мы былі адны ў вясковай хаце, і за вокнамі шамацеў па бузіне абрыдлівы зацяжны дождж. Неба абклала хмарамі, і распатланы бусел стаяў на верхавіне сухой сасны, прыкрываючы крыламі малых. Жонка сябра паехала з маленькім сынам у горад і затрымалася там. Ноч даводзілася бавіць удвух за бутэлькай віна. Сябра быў відавочна раздражнёны і таму несправядлівы.

– Ствары мне свет, – сказаў ён, – свет вялікі, каляровы, цёплы, такі, як жывы. Каб я мог смяяцца і плакаць з гэтага свету, з людзей, якія ў ім жывуць.

– Гэтага нельга, – сказаў я, – кожны смяецца і плача сам за сябе. Ты можаш смяяцца з прычыны маіх слёз і плакаць ад майго смеху.

– Значыць, ты лічыш, што разумення паміж людзьмі няма?

– Мала, – сказаў я, – і ў меру гэтага разумення я магу па спрабаваць.

– Зноў прыдумаць слязлівую гісторыю пра тое, як Ганна кахала Івана?

– Можна і так. Пра гэта чалавек будзе апавядаць да канца дзён.

– А калі мне абрыдла?

– Нічога, – сказаў я, – тут адным каханнем справа не абыдзецца.

– Я хачу пра наша пакаленне, разумееш? Мы не толькі кахалі і працавалі, мы яшчэ і гінулі…

– І часта ні каханне, ні подзвіг, ні загібель не залежалі ад нас. Добра, будзе табе пра ўсё гэта.

Сябра ўстаў і паглядзеў на мяне. Цені ад свечкі бегалі па яго твары, і таму вачаніцы здаваліся вялізнымі і трагічнымі, а нос яшчэ даўжэйшым за сапраўдны.

– А ты ведаеш, што гэта непасільная задача?

– Я паспрабую.

– І я не стану палягчаць яе табе…

– Я і не патрабую.

– Наадварот, я прыдумаю нешта такое, каб зрабіць яе яшчэ больш цяжкай.

– Валі.

Ён хвіліну думаў. Потым кінуўся ў кут і выцягнуў з-пад ложка даволі вялікую пляскатую скрынку. Паставіў яе на стол, расчыніў.

– Сын не будзе ў крыўдзе, што мы трошкі пагаспадарылі ў яго калекцыі.

– Так, – сказаў я, – тым больш што мы ўсё пакладзём на месца.

І тады друг запусціў рукі ў скрынку, наўздагад выцягнуў адтуль некалькі прадметаў і паклаў іх на стол.

– Чаго толькі не збіраюць хлапчукі,– сказаў ён.

– Так, – сказаў я, – ім усё цікава.

– Дык вось, – сказаў друг, – усё гэта павінна быць у тваім апавяданні. І гэты медаль…

– Цяжка, – сказаў я, – на ім надпіс: «За ўціхаміранне польскага мяцяжу», а гэта было сто год таму.

– Усё адно. Усё гэта павінна быць. І медаль, і старыя канспекты, і сапсаваная аўтаручка, і пяро бусла…

– А галубінае можна?

– Можна… І рыбалоўны гачок, і гэты ржавы зазубраны асколак…

– Ну, гэта ўжо занадта. Медалю сто год, асколку – васямнаццаць, а пяру найбольш – год. Дзе ж тут адзінства часу?

– Сам вінен, – няўмольна сказаў друг, – але гэта яшчэ не ўсё. Яшчэ там павінны быць Масква, Уладзімір, Мінск, Ленінград. І не на паштоўках, як тут, а сапраўдныя, жывыя.

– І адзінства месца паехала, – сумна сказаў я.

– …І яшчэ скарыстаны чыгуначны білет. І яшчэ няхай хлопец будзе мастак або, лепей, паэт, а яна мастак. І яшчэ няхай пачнецца трагедыяй і скончыцца…

– Хопіць, – сказаў я, – агідны ты хлопец. Чаго ты языком мянціш, мянтуха?

– Нічога, – сказаў друг, – ты яшчэ ў дзяўкох. Каму ж яшчэ і пісаць пра гэта. І яшчэ павінны быць вершы, – я люблю вершы, – і карціны, і музыка. Многа.

– Добра, – з фатальным выразам сказаў я.

– І самае галоўнае. Каб я і кожны зразумеў сябе. Каб над сваім лёсам абліўся слязой. Зразумей, дружа, мы перажылі вайну, смерць сяброў, крушэнне шчасця. І яшчэ больш жахлівае. Я хачу бачыць гэта. І смяяцца, і плакаць.

– Гэтага не магу, – сказаў я, – гэта ўжо ад таленту.

– Я ж і кажу. Тут патрэбны вялікі боль.

– Добра, – сказаў я. – Боль я вазьму ўласны. Гэтага дабра хопіць у кожнага.

– Усё памятаеш яе?

– Усё памятаю.

Ён маўчаў.

– Гэта доўгая гісторыя, – сказаў я, – ёй сто год. І яна яшчэ не скончылася. Няма забыцця!