Леанід Лаўрэш - Працэс Сялянска-Работніцкае Грамады

Па вычарпаньні сьведак Суд црыступае да адчытаньня пратаколаў рэвізыяў. Першым адчытваецца пратакол рэвізіі ў Валошына, якая адбылася ў ночы з 14 ва 15.I.27 году ў памяшчэньні Цэнтр. Сэкрэт. Грамады ў Вільні (Вялікая вуліца), дзе пасол затрымліваўся. Г. зв. "pokój Wołoszyna" зусім ня быў асабіста яго пакоем. Там затрымліваліся i іншыя паслы з Бел. С. Р. Грамады (Сабалеўскі). Знаходзіліся тут аднолькава, як рэчы б. пасла Валошына, так і Сабалеўскага і Цэнтр. Сэкр. Грамады. Дзеля таго, што сьледчы судзьдзя палічыў усе гэтыя рэчы, як належачыя да Валошына, апошні адмовіўся падпісаць пратакол рэвізіі. Абв. Валошын i Бурсэвіч па запытаньні старшыні Суду Аўсянкі разьбіраюць, што да каго належыць. Паміж іншым знойдзена: 1) брашура — "Komuny rolne Wiślaka", 2) Два лісты ў расейскай мове аб палітычных працэсах у Польшчы, 3) Ліст вязьняў палітычных аб катаваньнях, 4) Пратакол зьезду ў Косаве, на якім Р.-Міхайлоўскі даў справаздачу аб дзеяльнасьці паслоў Бел. Сял.-Раб. Грамады.

Абаронца абв. Каўша, адвакат Крыжанoўскі, просіць Суд далучыць да актаў справы некалькі дакумэнтаў. Суд некаторыя далучае.

Адв. праф. Пятрусэвіч складае Суду: 1) копію мэмарыялу да Міністра Асьветы у справе наданьня правоў беларускім гімназіям, высланага Астроўскім i 2) некалькі пазваленьняў старасты ў Глыбокім, выданых абв. Стоціку на наладжаньне спэктакляў. Суд далучае копію мэморыялу, a пазваленьне адкідвае.

Абв. Анінчыц — просіць Суд паклікаць яшчэ раз сьведкаў Баярскага i Латышонка, якія ня ставіліся ў сваім часе, a паказаньні якіх маюць вялікую вагу дзеля таго, што яны кажуць аб арганізацыі "bojówek" і аб сяброўскай легітымацыі "Грамады", як аб пропуску ў Расею. Суд прызнаючы ix нестаўленьне за ўсправядлівёнае, пастанаўляе, аднак-жа, паклікаць ix яшчэ раз.

Голас Працы №10, 16 траўня 1928.

На апошнім пасяджаньні Суду (20.IV.) закончыўся дапрос сьведкаў. Некалькі з ix (з боку абароны) не зьявілася. He зьявіўся i пасол Ярэміч з прычыны сьмерці сына.

Суд на нарадзе пастанавіў дапытваць тых сьведкаў, якія зьявяцца перад зачыненьнем судовага праводу.

У дню 21.IV. Суд разглядаў рэчавыя даводы, датычучыя абв. Тарашкевіча. Тарашкевіч выясьняе, што некаторыя камуністычныя выданні ён атрымаў ад аднаго з паслоў камуністычнае фракцыі. Адначасна абв. просіць Суд адчытаць адзін з яго артыкулаў пад загалоўкам "Заданьні Грамады". Суд пастанавіў адчытаць гэты артыкул, з якога вынікае, што першым заданьнем кожнага грамадзіста зьяўлялася праца над асьведамленьнем народным. Да вельмі важных пытаньняў залічае Тарашкевіч школьніцтва i наагул квэстыі культуральна-асьвятовыя.

Суд адчытвае далей тытулы прац савецкіх, знойдзеных пры рэвізіі, паміж якімі многа прац навуковых Бел. Дзяржаўнага Унівэрсытэту ў Менску. Над разгледжываньнем гэтых дакумантаў прайшоў увесь дзень.

Голас Працы №10, 16 траўня 1928.

Суд у далейшым цягу адчытвае пратаколы рэвізіі i акты агляду рачовых даводаў. Паміж іншым адчытваецца пратакол рэвізі, зробленай у пакоі № 26, займаным пачаткова Бел. Пасольскім Клюбам, a пасьля Бел. Сял. Раб. Грамадой.

Абв. Р.-Міхайлоўскі выясьняе, што гэты пакой быў фактычна займаны й паслом Сабалеўскім i рэчы, якія там звойдзены — яго ўласнасьць. Адносна некаторых часопісяў, як напр. "Karpacka prawda", Р.-Міхайлоўскі кажа, што яны надсылаліся сябрам Бел. Пасольскага Клюбу. Далей Р.-Міхайлоўскі кaжа, што рэчаў, якіх няма цяпер паміж довадамі рэчавымі, a аб якіх пратакол кажа, што яны зьвернены абвінавачанаму за паквітаваньнем — ён не атрымаў i ніякага паквітаваньня не даваў. Старшыня Суду Аўсянка выясьняе, што рэчы гэтыя могуць знаходзіцца ў дэпазыце турмы.

Голас Працы №11, 19 траўня 1928.

39 дзень працэсу Грамады распачаўся с адчытаньня ўкраінскай брашуры, звойдзенай пры рэвізыі ў Цэнтр. Сэкрэт. Грамады. Пасьля Суд прыступіў да адчытаньня статуту i праграмы "Грамады".

Абв. Астроўскі просіць спраўдзіць, ці запраўды ён падпісаў дэклярацыю № 50.000.

Абв. Р.-Міхайлоўскаму — Старшыня Суду зазначае, што дакумэнтаў, аб якіх ён казаў некалькі дзён назад, у дэпазыце турмы няма.

Абв. Р.-Міхайлоўскі просіць спраўдзіць, каму яны даручаны. Пасьля Суд адчытвае пратакол агляду з паседжаньняў гурткоў на абшары чатырох ваяводзтваў.

Судзьдзя Барэйка — можа Тарашкевіч выясьніць, ці зацьвярджэньне статуту "Грамады" Радай Грамады ёсьць фікцыяй, ці фактам, a так жа — чым тлумачыцца дата ўхваленьня статуту 12.V.1926 г.