Леанід Лаўрэш - Працэс Сялянска-Работніцкае Грамады

А. Луцкевіч ня ўнікаў супрацоўніцтва з Палякамі. Беларускі Пасольскі Клюб спачатку ішоў з польскаю дэмакрацыяй. Пазьней, дзякуючы незрэалізаваньню беларускіх дамаганьняў, да якіх урад не шкадаваў абяцанак, радыкальны кірунак узяў верх. Бунтарскай акцыі ні Тарашкевіч ні клюб не вялі. Пастанова аб залажэньні беларускай вучыцельскай сэмінарыі ня была выканана.

Праф. Юндзіл гаворыць аб братох Луцкевічах, як працаўнікох на культурнай ніве.

Пасол Выгодзкі падчырківае, што абодва Луцкевічы былі нацыяналістымі. Беларуская школа, мова, лемантар — гэта галіны іх дзейнасьці. Луцкевічы ня былі кар'ерыстымі, бо часта ня мелі чым плаціць за абед. А. Луцкевіч пасьвяціў сябе культурнай працы і барацьбе за нацыянальныя правы.

Ксёндз Мілёх і д-р Бартэль гавораць аб Астроўскім, як аб чалавеку добрай апінніі.

Абрамовіч З. характэрызуе Астроўскага, як беларускага нацыяналістага і падчырківае, што Астроўскі скардзіўся яму на тое, што ў "Грамаду" ўвайшоў небеларускі элемэнт.

Пасол Я. Станкевіч у сваім паказаньні падчырківае, што А. Луцкевіч зьяўляецца піанэрам і кіраўніком нацыянальнага беларускага руху.

Голас Працы №7, 5 траўня 1928.

У гэтым дню даюць паказаньні сьведкі са стараны абв. Лабунькі, Варанковіча, Карніловіча i Кавалёнка.

Сьв. Кузьміч — кажа, што Лабунька нікога ніколі ў Расею не выпраўляўся. Усе падаткі абвінавачаны плаціў акуратна і ніякае проціў падатковае агітацыі ня вёў. У ix воласьці сам войт прысвайваў сабе заплачаныя падаткі, a пасьля спаганяў другі раз. За гэта яго засудзілі навет на 400 зл.

Сьв. Юхневіч — з боку абв. Г. Антановіча. Абвінавачаны не належаў навет да "Грамады", куды яго ня прывялі, лічучы за панскага канфідэнта, бо ён працаваў у маёнтку.

Сьведкі Карніловіч, Целік, Паўлаўскі, Юзэнка, Петрашонак з боку абв. Карніловіча i Кавалёнка сьведчаць, што абвінавачаныя ў дню забойства канф. Івашкевіча знаходзіліся дома i нікуды не адлучаліся. Паказаньні іншых сьведак, кароткія i асьвятляючыя тыя-ж самыя факты, ня цікавы i не надаюцца да справаздачы.

Голас Працы №9, 12 траўня 1928.

У далейшым цягу выступаюць сьведкі са стараны абвінавачаных Рак-Міхайлоўскага, Мятлы, Астроўскага i Луцкевіча.

Сьв. А. Тамашэўская з боку абв. Шнаркевіча бачыла яго ад рана i да вечара заўсёды ў кавцылярыі за працай (Вялікая вул.Цэнтр. Сэкр. Гр.). Сабраньняў у яго ніколі ня было.

Сьв. А. Ходзька — служачая Р.-Міхайлоўскага сцьвярджае, што пасол у часе сваёй хваробы ў сакавіку 1926 г. нікуды не выяжджаў са сваёй кватэры ў Вільні (Вастрабрамская, 7). Таксама i да хворага, апрача мацеры з вёскі ніхто не прыяжджаў. Р.-Міхайлоўскі жыў вельмі скромна i ніколі не пазваляў сабе непатрэбных грошавых выдаткаў.

Сьв. Я. Капуста сял. Язьненскае вол. прыходзіў у дню 29.XII.26 г. да Мятлы, які ў той час знаходзіўся дома, у в. Кухнінцы і нідзе не выяжджаў. Іншыя сябры аднасілі Мятле ў гэты дзень сяброўскія складкі. Ніякіх прамоваў Мятла ня меў. Сьведка таксама ня чуў, каб з білетам Грамады прыймалі заграніцай.

Абв. Мятла — ці сьведка выпісваў газэту і ці плаціў за яе грошы?

Сьв. — выпісваў i плаціў.

Сьв. Ганебны — з боку абв. Мятлы прыяжджаў да яго таксама 29.XII з в. Касабук: i купіў у б. пасла белар. каляндар. Мятла казаў, што можна дамагацца беларускае школы, але дзеля гэтага трэба сабраць адпаведны лік падпісаў, якія мусяць быць пасьведчаны войтам. Ніякіх гутарак аб тым, каб не плаціць падаткаў, ня было; ня было таксама апору проці камасацыі (пераходу на хутары).

Сьв. Краська А. — з боку абв. Мятлы, таксама, як i папярэднія сьведкі, прыяжджаў да пасла ў дню 29.XII.26 г. Купіў каляндар i прасіў выясьненьня, як трэба складаць дэклярацыі на бел. школу. На хутары сяляне ішлі і ідуць ахвотна. Сябры гурткоў плацілі па 1 злотаму ў месяц.

Сьв. Маслоўскі Я. — з в. Плігавак, прыяжджаў да Мятлы на чацьверты дзень Каляд i даручыў яму ў гэты-ж дзень 18 зл., сабраных сялянамі на будоўлю беларускае гімназіі ў Глыбокім. Гурток у ix вёсцы выпісваў газэту, за якую акуратна плаціў падпісныя грошы. Падчас ліквідацыі камэндант пал. забраў разам з іншымі паперамі i сабраныя складкі, дзеля чаго выйшла затрыманьне з высылкай грошаў ў рэдакцыю.

Прак. Раўзэ — ці казаў Мятла, што сяброўская легітымацыя зьяўляецца адначасна i пропускам у Расею?

Сьв. — не, не казаў.

Мятла — a што я казаў па поваду ўцечкі ў Расею аднаго селяніна, які пабаяўся месячнага арышту ў Польшчы?