Леанід Лаўрэш - Працэс Сялянска-Работніцкае Грамады

Сьв. Івашкевіч Антон, брат, дадае, што абвінавачаныя ў забойстве Казачонак i Кавалевічы, разам з Юдзенкам пушчалі пагалоскі аб забойстве яшчэ за нейкі час перад 16 i 17.X.26 г. (дзень забойства Івашкевіча). Ад нейкага Лябецкага чуў, што брата забілі не чатыры, a дванаццаць асоб.

Адв. Эттінгэр сцьвярджае, што ў судзьдзі сьледчага сьведка гэтага не казаў i ніякіх прозьвішчаў не падаваў.

Сьв. Юдзёнак Алена кажа, што Івашкевіча забілі яе брат j Карніловічы Янка i Дзям'ян, якія ўсе тры ўцяклі ў Расею.

Адв. Гонігвіль, ці былы пасол Мятла прыяжджаў калі да брата пані?

Сьв. — гэтае прозьвішча я першы раз чую. Устаўшага са свайго места абв. Пасла Мятлу сьведка таксама відзіць першы раз.

Абв. Казачонак Пётра — кажа аб выпіўцы, якая адбылася ў хаце Арыны Руцькі. Абв. Казачонак абвязаў Івашкевічу невялікую раву, якую ён зрабіў сабе паваліўшыся п'яны на падлогу. Усе пяялі беларускія песьні.

Далей адчытваецца паказаньне сьведкі Людвіка Юхаевіча, які, седзючы ў ГПУ ў і Полацку, чуў як дапытвалі ўцёкшых з Польшчы Юдзенка i двох Карніловічаў. Усе трыі прызналіся, што забілі "сышчыка" i дзеля гэтага не маглі астацца ў Польшчы.

Сьведкі Лаўрыновічы Кузьма i Васіль, Малашонак і Міхальскі пацьвярджаюць паказаньні папярэдніх сьведкаў. Сьведка Лябецкі Антон чуў, але не ад грамадаўцаў, што Івашкевіча быццам меліся вывязьці заграніцу ў мяшку.

Ha гэтым канчаюцца сьведкі ў справе забойства канф. паліцыі Івашкевіча.

Сьв. Гэппэль канф. 3.ХІІ.1926 г. адбылася канфэрэнцыя ў Глыбокім, у якой прыймалі учасьце б. паслы Рак-Міхайлоўскі i Мятла. Быў і Лысёнак з Друі, канфідэнт, ад якога сьведка мае гэтыя інфармацыі. На канфэрэнцыі Мятла падчыркнуў, што мэтай "Грамады" ёсьць арганізацыя люднасьці i было абгаварваньне і залажэньне філіі Белар. Бааку ў Глыбокім. У студзені на абшары Докшыцкае воласьці выкрылі шпіёнскую арганізацыю Сяляніна. Падчас ліквідацыі "Грамады" знайшоў матар'ялы, кампрамітуючыя абв. Кавалёва. На абшары Тумілавіцкае вол. арганізаваў гурткі Юдзёнак, які ўтрымліваў кантакт з Расеяй, носячы лісты ад б. пасла Мятлы. Мятла быў адначасова ініцыятарам "bojówek", якія складаліся з камуністаў. Лік сяброў "bojówki" быў, праўда, не вялікі, ад 3 i да 7 чалавек. Сьведка лічыць Мятлу маральным выканаўцам забойства Івашкевіча. Меліся забіць i самаго сьведку. Сачыў Салагуба, вучня Віл. Бел. Гімназіі, якога арыштаваў, знайшоўшы ў яго кампрамітуючыя адозвы. На працэсе Салагуба б. пас. Тарашкевіч выступаў, як сьведка "odwodowy" (са стараны абвінавачанага). Сочачы за разьвіцьцём "Грамады" на абшары Маладэчанскага павету, пераканаўся, што галоўнымі арганізатарамі гурткоў тут былі камуністы. Ведае навет, што Цэнт. Сэкр. камуністычнае партыі ў Варшаве заклікаў усіх камуністаў да ўступленьня ў Грамаду. Другі вучань — Сідарковіч, — з'арганізаваў гурток у вёсцы Сяліцах у жніўні 1926 г. i на сабраньнях заклікаў сялян да арганізацыі i байкоту польскіх ўладаў. Меў інфармацыі i аб "akcji podpaleniowej", але ня сцьвердзіў, якое ўчасьце прыймалі тут сябры "Грамады". Усюды прысылалася шмат беларускіх газэтаў, ня раз ў адну воласьць па 300-500 экзэмпляраў. На адным сходзе хтосьці крыкнуў — "прэч з паліцыяй"! Грамадаўцы займаліся i шпіёнствам.

Адв. Гонігвіль: скуль сьведка ведае, што Мятла арганізаваў "bojówki"?

Сьв. — ад Івашкевіча.

Адв. Гонігвіль: колькі асоб было арыштавана за шпіёнства i колькі з пасярод ix аказалася грамадаўцаў?

Сьв. — я арыштаваў чалавек трыццаць, але колькі там было сяброў "Грамады" — ня ведаю. Выясьняецца, што галоўныя арышты за шпіёнства адбыліся яшчэ перад паўстаньнем "Грамады".

Абв. Тарашкевіч асьвядчае, што ў справе вуч. Салагуба ён выступаў у характары сьведкі, як дырэктар гімназіі, вучнем якое быў Салагуб, a не як абаронца, ніякіх спэцыяльных паказаньняў у гэтай справе ён не даваў.

Пa пытаньнях адв. Эттінгэра выясьняецца, што гурткі нічога супольнага з выкрытай шпіёнскай акцыяй ня мелі, бо Івашкевіч, ад якога паходзяць ўсе гэтыя інфармацыі, адкрыўшы шпіёнскую шайку, існаваўшую задоўга да паўстаньня "Грамады", i сьледаючы пасьля грамадаўцаў, нічога не заўважыў.

Адв. Гонігвіль просіць Суд сцьвярдзіць, што сьведка ў судзьдзі сьледчага нічога не падаваў з таго, што падае цяпер.

Сьв. Вінцук Дродз — б. пал., дапрашваў нейкага Ігната Залеўку, які казаў яму, што, арганізуючы гурткі, ён адначасна зьяўляецца i канфідэнтам паліцыі. Пасьля ж ліквідацыі прызнаўся, што арганізоўваў гурткі толькі па загаду паслоў. Мэтай "Грамады" было адарваньне Зах. Беларусі i далучэньне да Расеі. Партыйны білет быў адначасна пропускам ў Расеію. З заграніцы прыносіліся грошы, якія прыймаў Бел. Банк у Глыбокім. Грошы гэтыя дзяліліся паміж старшынямі гурткоў. Аднак не падаў прозьвішча таго, хто прыносіў грошы з Paceі. Сьведка таксама не сцьвярдзіў, ці ён ёсьць канф.