Леанід Лаўрэш - Працэс Сялянска-Работніцкае Грамады

Сьв. Валынчык ня чуў, каб Патоцкі калі небудзь казаў аб адарваньні ад Польшчы.

Сьз. Рачка сел. в. Крапкі кажа, што ў іх вёсцы яшчэ перад паўстаньнем гуртка сяляне выпісвалі белар. газэты. З газэт даведаліся, што можна легальна арганізавацца і залажыць гурток. Калі сабралася 8 чалавек, зрабілі арганізацыйную сходку і выбралі камітэт. Праца была слабая, бо стараста ня дазваляў на сабраньні. Сяляне іх вёскі добра ведаюць абв. Бурсэвіча, як добрага арганізатара. "Грамада" ня спрыяла камуністам, бо ў склад яе ўваходзілі ўласьнікі зямлі, дробныя і сяряднія, якія імкнуліся да зьдзяйсьненьня сваіх мэтаў шляхам легальнай працы.

Сьв. Карчмарак, пал., кажа, што абв. Патоцкі быццам прызнаўся яму ў-ва ўсіх сваіх плянах, ня будучы навет з ім добра знаёмым. Патоцкі хваліў савецкія ўлады, ганіў Польшчу і казаў аб незалежнай Беларусі. Абв. Патоцкі асьвядчае, што ён нічога паліцыянту не казаў, а толькі на яго запытаньне, як ён разумее арт. 2 праграмы "Грамады", дзе ёсьць мова аб сялянска-раб. урадзе, адказаў, што гэты ўрад выбярэцца большасьцю народу і што ба ня будзе такім, як ў Савецкай Беларусі.

Сьв. Лях, грамадзіст, кажа, што 50 проц. іх сяброўскіх складак заўсёды пасылаліся ў Цэнт. Сэкр. Грамады. Аб ніякай лучнасьці "Грамады" з камуністамі ніколі ня чуў. Ідэалам "Грамады" быда незалежная Беларусь.

Сьв. паліцыянты Марко, Макараў, Ваўкоўскі — нічога новага ня ўносяць і паўтараюць тое самае аб абв. Патоцкім, Янкоўскім і Шкодзічу, што ўжо казалі папярэднія сьведкі.

Сьв. Пабудзень і Мірко знаюць добра абв. Шкодзіча, які заўсёды падкрэсьліваў, што "Грамада" ёсьць арганізацыяй легальнай і легальным шляхам ідзе да зьдзейсненьня сваіх мэтаў. Ад колькасьці сяброў "Грамады" будзе залежаць колькасьць паслоў белар. у Сойме.

Сьв. Мінкоўскі, канфідэнт, даведаўся ў траўні 1926 г., што КПЗБ закідвала ўсе дарогі ў Ваўкавыскім павеце адозвамі. Па ліквідацыі КПЗБ сябры яе пайшлі ў "Грамаду". Не памятае добра, ці быў пры баданьні Патоцкага, хоць у судзьдзі сьледчага казаў, што быў.

Абв. Патоцкі асьведчыў, што сьведка ня быў пры баданьні прысутным і што яго бадаў іншы вывядоўца, які сам напісаў пажаданы для сябе пратакол і казаў Патоцкаму падпісаць. Калі ж Патоцкі адмовіўся, канфідэнт ударыў яго ў твар. Будучы паважна хворым, Патоцкі рашыў падпісаць, затое ў судзьдзі сьледчага прызнаць ўсю праўду, што і зрабіў.

Сьв. Паўлоўскі Янка кажа, што Патоцкі зьбіраў подпісі на бел. школу і казаў, што ў Расеі лягчэй знайсьці працу. Аб далучэньні Зах. Бел. да Расеі нічога не казаў. Быў чалавекам асьцярожныя і ў ніякія-б размовы з незнаёмым паліцыянтам не ўдаваўся-б.

Судзьдзя Едзевіч: якой народнасьці сьведка?

Сьв. — польскае.

На жаданьне пракурора Раўзэ Патоцкі асьвядчае, што ён рабіў у Расеі ў 1919 і 1920 гадах, быў вучыцелем у Саратаўскай губэрніі, куды выехаў па сканчэньні школы. Па некаторым часе пакінуў працу вучыцельскую, бо яму не плацілі пэнсіі. Быў за гэта арыштаваны і звольнены толькі дзякуючы інтэрванцыі вучыцельскага саюзу.

Сялянская Ніва №27(174), 25 красавіка 1928 г.

Дваццаць першага дня працэсу выступаюць ужо "дробныя" сьведкі проціў "дробных" дзеячоў "Грамады". Большасьць з гэтых сьведкаў часта ня помніць, што паказваў у сьледавацеля і суд часта напамінае іх першыя паказаньні.

Сьведкі: Анджэйковіч, Чыжун, Карчмарак і Курэньчык гаворыць аб Патоцкім, як аб камуністым. Патоцкі хоць безработны, але добра жыў, а бацька яго хацеў купіць зямлі.

Адв. Дурач пытае Курэньчыка — якой вы нацыянальнасьці?

Курэньчык: Цяпер хіба паляк, даўней быў беларусам. Гэты адказ выклікае агульны сьмех.

Клячко лічыць Бурсэвіча пачцівым чалавекам і просіць суд, каб ён судзіў справядліва.

Пабудзей чуў, як Шкодзіча называлі "бальшавік" прычыны-ж гэтага ня можа вытлумачыць.

Адв. Дурач. Як завуць вас на вёсцы?

Пабудзей. Мяне завуць Канцавік.Мая хата з краю, дык гэтак і завуць.

Камандант Вадкоўскі пры рэвізіі у Янкоўокага знайшоў камуністычную літэратуру і "Чырвоны сьцяг".

Паказаньні Драбнюка, Міркі, Міхальчыка і іншых ня ўносяць цікавейшых мамэнтаў.

Сялянская Ніва №27(174), 25 красавіка 1928 г.

Дваццаць другі дзень працэсу пачаўся ад паказаньняў камісара Ясінскага аб дэманстрацыі 3 лютага 1927 году ў Косаве, якая, па думцы сьведкі, была зарганізавана "Грамадою" а мэтаю пробы рэвалюцыйных сіл.

Кіраўнік сьледчае экспазытуры ў Пінску Будзінскі гаворыць, што Польска-Амэрыканскае Т-ва Помачы Дзецям вяло акцыю беларускіх школ. У Піншчыне грамадоўцы супрацоўнічалі з камуністымі. Калі западозрылі Іголку ў кантакце а уладамі бясьпечнасьці, яго, на падставе партыйнага суда, забілі.