Леанід Лаўрэш - Працэс Сялянска-Работніцкае Грамады

Сьв. Унушынскі, б. старшыня гуртка ў в. Касьцяжцы. Прыяжджаў на зьезд скліканы Валошыным у Бельску. Ад Валошына атрымаў дзьве газэты і тры "Маланкі", у якіх паліцыя пры рэвізыі знайшла камуністычныя адозвы. Прызнаецца, што падчас баданьня ў паліцыі яго білі.

Пасьля пытаньняў абароны выясьняецца, што не мундуровы паліцыянт выняў у яга перад рэвізіяй літэратуру, атрыманую ад Валошына, прачытаў, улажыў ізноў яму ў кішэнь і пасьля казаў рабіць рэвізыю.

Сьв. Самойла працаваў ад 1922 г. у беларускіх часопісях. Нехта зьмяняў зьмест яго артыкулаў. Жаліўся аб гэтым Луцкевічу, які, аднак, ня будучы рэдактарам, нічога парадзіць ня мог. Аб Луцкевічу кажа, што ён і цяпер трымаецца сваіх даўнейшых поглядаў, якія меў, будучы сябром Беларускае Сацыял. Грамады. Ня раз пісаў спраставаньні, што да Бел. Сял.-Раб. Грамады не належыць, што наагул палітыкай ад 1922 г. не займаецца дзеля прычын ідэолёгічных і слабага здароўя.

Голас Працы №1, 14 красавіка 1928.

Сьв. Барысэвіч К. запісаўся ў "Грамаду" ў верасьні 1926 г. Быў выбраны старшмнёй пав. гуртка ў Стоўпцах. Рэкамэндаваў Акінчыц. На павятовым зьезьдзе былі прысутнымі Мятла, Сабалеўскі і Акінчыц. Апошні выясьніў, што "Грамада" не дамагаецца адарваньня Зах. Беларусі ад Польшчы і далучэньня да Усходняй. Большая частка сяброўскіх складак адсылалася заўсёды ў Вільню ў Цэнтральны Сэкрэтарыят. Сябрам ураду павятовага гуртка належалася месячная пэнсія, але выплачвалася вельмі неакуратна і з Цэнт. Сэкр. ён, як старшыня. атрымаў толькі адзін раз 190 зл. Да гуртка належалі аднолькава маладыя і старыя. Складкі былі розныя: ад 1 і да 8 зл.

Сьв. Бушневіч — заст. кам. пав. у Наваградку, апісвае маніфэстацыю ў Карэлічах (6.ХІ.1926 г.). У сувязі з ёй былі арыштаваны Гоцько Клаўдыя, Кузьміч, Трусэвіч, Шэўка, Лазарэвіч і іншыя, усе — сябры Грамады. Гоцька і Кузьміч былі хутка звольнены.

Сьв. Янкоўскі Янка, паходзіць з Дамбровы Гурнічай, вызваленец, уступіў у "Грамаду" у 1926 г. і быў аж да ліквідацыі. Кажа аб нейкай паперы з Цэнтр. Сэкр., якой усе сябры "Грамады" заклікаліся да баявой гатоўнасьці, "Грамада" ўзбраялася. Сам быў пры хаваньні аружжа ў Ярэмічах (12 карабінаў, некалькі рэвальвэраў). Пераканаўшыся ў тым, што "Грамада" была партыяй антыдзяржаўнай, пачаў безінтэрасоўна мальдаваць паліцыі. Паведаміў ёй і аб схаваньні аружжа, якога, аднак, не знайшлі. Што з гэтым аружжам сталася далей, сьведка ня цікавіўся.

Адв. Сьмяроўскі: пан працаваў ідэёва, будучы польскім патрыётам і ня цікавіўся, дзе падзелася схаванае аружжа? Сьведка не адказвае. Па некалькіх пытаньнях абароны, сьведка раптам пераскочыў на нядаўняе забойства Гурына і пачаў даводзіць, што Гурын быў забіты тым самым аружжам, якое было схавана ў Ярэмічах. Даведаўся-ж аб гэтым ад фурмана, які, перавозячы ноччу нейкую пачку з аружжам, палічыў праз дзюркі колькі і якое было аружжа і прызнаў, што гэта было ярэмічаўскае аружжа... Нейкім дзівам узяў адтуль рэвальвэр забойца Гурына.

Старш. Суду ва просьбу абар. Гонігвіля сцьвярджае, што сьведка ў судзьдзі сьледчага не ўспамінаў аб ніякай паперы з Цэнт. Сэкр. і паказаў, што пры закапваньні аружжа ёя прысутным ня быў, а даведаўся ад іншых.

Сьв. Крыт Алякс. быў сэкратаром павятовага гуртка ў Несьвіжы. Інструкцыі і праграмы атрымоўваў з Цэнт. Сэкрэт. Ніякай лучнасьці з камуністамі ня было, б. пасол Сабалеўскі казаў нішчыць усё, што паходзіла ад камуністаў.

Адв. Мацьяш: ці заклікала Грамада да адарваньня ад Польшчы?

Сьв. Ніколі.

Сьв. Крэмэс, канф. на падставе выведаў кажа, што абв. Кузьміч Янка, старш. пав. кам. у Наваградку, вёў акцыю аб адарваньні Зах. Беларусі ад Польшчы. У судзьдзі сьледчага казаў, што Кузьміч утрымліваў стасункі з камуністамі за пасярэдніцтвам нейкага Краўца, які часта пераходзіў граніцу. Цяпер ад гэтага адмаўляецца, бо, як выясьнілася, сам Краўца не бадаў, а ведае аб пераходзе ім граніцы ад іншых канфідэнтаў. Абв. Кузьміч асьвядчае, што ніякіх стасункаў а Краўцом ня меў.

Канфідэнты Падніцкі і Міляк нічога канкрэтнага да справы ня уносяць.

Сьв. Высоцкі, грамадавец, атрымаў у канцылярыі павятовага камітэту "Грамады" ў Стоўпцах літаратуру, паміж якой аказаліся, пры рэвізыі, дзьве камуністычныя адозвы ў польскай мове. Па пытаньнях абароны выясьняецца, што сьведка сам узяў гэтую літэратуру а канцылярыі, якая ніколі не замыкалася, дзеля чаго камуністычныя адозвы лёгка маглі быць падкінуты.

Сьв. Васількоўскі — сцьвярджае, што Міськевіч належаў да камуністычнай партыі, а па паўстаньню "Грамады" арганізоўваў гурткі, будучы адначасна асабістым сэкратаром былога пасла Сабалеўскага. Сваё падозраньне аб належнасьці Міськевіча да камуністычнай партыі апірае на тым, што быццам Міськевіч быў у блізкіх адносінах з камуністам Парфімовічам, засуджаным за сваю камуністычную дзеяльнасьць. Па пытаньнях абароны выясьняецца, што Міськевіч у справе Парфімовіча як абвінавачаны не фігураваў і што яго зараз-жа звольніў з арышту прак. Калапскі, як зусім ня віноўнага.