Леанід Лаўрэш - Працэс Сялянска-Работніцкае Грамады

Падкамісар паліцыі Барташэвіч сваімі паказаньнямі, у якіх была мова аб прыгатаваньнях "Грамады" да захопу ўлады шляхам паўстаньня і перавароту, распачаў трынаццаты дзень працэсу.

Камісар Ашмянскага пав. Матулевіч гаварыў аб пабыце беларускіх паслоў на абшары Ашмянскага пав., а потым, у выніку пытаньняў абвінавачаных, адмаўляецца ад гэтага.

Вялейскі войт Карэвіч паказаў, што на ўзьнікнавеньні гурткоў "пасыпаліся" дэклярацыі на беларускія школы.

З адчытаных паказаньняў Дубоўскай і падпалкоўніка ген. штабу Флёрка вынікае, што сяброўскія білеты "Грамады" былі "легітымацыямі" на пераход савецкай граніцы.

Радашкаўскі войт Дварэцкі гаварыў аб труднасьцях зьбіраньня падаткаў.

Сэкрэтар сьледчых справаў Маладэчанскага пав. Гродзкі заўважыў шмат камуністых паміж гурткоў "Грамады", многія з іх працавалі ў шпіёнстве. Многа гаварыў аб дзейнасьці "Грамады" на абшарах Вялейскага і Маладэчанскага паветаў, дзе павадырскую ролю адыгрывалі Рак-Міхайлоўскі і Мятла.

Капуцкая падцьвердзіла, што Капуцкі і Буцько, абвінавачаныя па 102 арт. К. К., былі звольнены з вастрогу пад каўцыю па 2000 злотых, якія грошы даў Цэнтр. Сэкрэтарыят "Грамады".

Паліцыянт Гібш сцьвярджае кантакт "Грамады" з СССР і камунізмам.

Пшадоўнік сьледчага ўраду Лукоўскі прывёў факт істнаваньня беларускага каманданта ў вёсцы Гірд'я, якім аказаўся Сьвечка. Пры рэвізіі ў Моніка ён спаткаўся з чынным апорам.

Малютка, селянін з аднэй вёскі з Рак-Міхайлоўскім, гавора, што на адным з сабраньняў "грамады" чуў заклік да ўваружнага паўстаньня.

Пашкевіч падцьвердзіў кантакт Мятлы з камуністымі.

Апошні сьведка наручнік Герцог даваў паказаньні пры зачыненых дзьверах і гэтых зачыніў трынаццаты дзень працэсу.

Чатырнаццаты дзень прац. — 21 сакавіка. Дзень распачалі прыведзеныя з вастрогу і таксама абвінавачаныя па 102 арт. К. К. сьведкі: Шакуль, Трус, Рыжы, Сабілт, Ліс і Магільніцкі. Усе яны адмовіліся ад сваіх першых паказаньняў у сьледчага судзьдзі і паліцыі, калі сцьвярджалі сваю прыналежнасьць да КПЗБ. Першыя свае паказаньні тлумачаць біцьцём у паліцыі ў часе сьледзтва.

Камандант паліцыі Браслаўскага п. Кубарскі гаварыў, што значная часьць арганізацыйных сабраньняў гурткоў адбывалася нялегальным шляхам, што грамадоўская прэса ўзбудзіла варожыя адносіны да польскасьці і што Мятла меў кантакт з элемэнтамі, варожымі польскай дзяржаўнасьці. На пытаньне адв. Гонігвіля Кубарскі адказаў, што Глушын быў канфідэнтам паліцыі.

Глушын, які дапросе 29.II. пярэчыў, што быў канфідэнтам Кубарскага, цяпер сцьвердзіў гэта і сказаў, што на першым дапросе паказваў няпраўду, бо баяўся помсты з боку палітычных вязьняў. У Цэнтральным Сэкр. "Грамады" яго, Глушына, павучалі быць асьцярожным і вясьці грамадоўскую працу канспірацыйна, пры чым зьвярталі ўвагу на зьбіраньне аружжа і на гатоўнасьць да паўстаньня. Калі Глушын на жаданьне суда паказваў на пляне Сэкр. "Грамады" пакой, дзе гутарыў з Мятлой, апошні асьведчыў, што "гэты пакой на такія размовы ня ўжываўся". Гэты зварот прак. Калапскі папрасіў упісаць у пратакол.

Здановіч — падцьвердзіў паказаньні Глушына.

Вывядоўца Буцкі — пры рэвізіі ў Кісіна знайшоў каля 3 кілё выбуховага матэрыялу і 10 запальнікаў да гранатаў.

Дамарацкі — быў у "Грамадзе", але, пераканаўшыся аб камуністычных настроях у ёй, выйшаў.

Жалевіч — ад 1921 году быў у ячэйцы КПЗБ разам з Шульжыцкім.

Голас Працы №1, 14 красавіка 1928.

Першымі даюць свае паказанні сьведкі: Амельяновіч, Бочковскі, Кірэй, Кейзік, М. Астроўская, якія ня ўносяць нічога новага да справы.

Сьв. Шчурэвскі, кам. пал. з Слабодкі, быў пры рэвізіі ў п. Валошына, якая адбылася ў Саколцы ў памяшканьні Бочковскага, гдзе пасол затрымліваўся. Успамінае пра авантуру, якая мела месца падчас пав. зьезду "Грамады", на якім былі паслы Тарашкевіч і Валошын. На пытаньні абароны нічога канкрэтнага сказаць ня можа, мае слабую памяць, навет ня можа сказаць, калі была зьліквідавана "Грамада".

Сьв. Белянскі, пал., быў на мітынгу ў Кляшчэлях, па якім прамаўляў пас. Валошын. Прысутных было 300 асоб. Кажа, што пасол казаў аб сацыяльнай рэвалюцыі, аб урадзе Пілсудскага, які душыць беларускі народны рух, называў ксяндзоў і папоў паліцыянтамі. Аб "Грамадзе", як партыі, казаў, што дамагаецца яна наданьня зямлі сялянам, асьветы ў роднай мове. Аб адарваньні Зах. Беларусі ад Польшчы нічога не казаў.

Абарона задае пытаньні, ці Валошын паведаміў улады аб мітынгу, ці гэта быў мітынг пасольскі, ці чуў яшчэ хто яго прамову? Сьведка нічога не памятае.