Вольга Іпатава - Перакат

Калі я ўслед за мужам прыехала сюды жыць і мы раптоўна, неспадзявана аказаліся як бы адарванымі ад Савецкай Расіі, я думала, што ніколі не змагу тут ужыцца. Марыла, што пры першай жа магчымасці з'еду адсюль. Тут яшчэ па старой прывычцы называлі адзін аднаго «пан», «пані», хаця пані былі ў бедных шарачковых кашулях і спадніцах — андараках. Тут гучала мова, у якой напачатку мне падаваліся знаёмымі толькі асобныя словы, і тут прывыклі гаспадарыць — моцна і з разлікам. Трэба было вучыцца ўпраўляцца з каровай, жаць і палоць, і вэндзіць кумпякі, і хаваць сваю беднасць, як бяду.

Недалёка ад нас быў касцёл, і я бачыла ў святы альбо ў нядзелю, як, падышоўшы да прыкасцельнай плошчы, сяляне мылі ногі каля вадакачкі, а пасля беражліва абуваліся ў боты ці ў пантофлі, якія прыносілі з сабой у торбачцы за плячыма. А жанчыны вымалі аднекуль з шырокіх спадніц святочныя хусты, якія таксама беражна здымалі пасля службы ў ціхім патаемным месцы. Ды пешкам ішлі толькі самыя бедныя, і я радавалася, што мы з мужам бязбожнікі, таму што не прыходзілася чырванець пад здзеклівымі позіркамі тых, хто выходзіў са сваіх моцных, спраўных вазкоў, хто адчуваў сябе гаспадарамі жыцця, упэўнены, што тут, на «крэсах усходніх», будзе заўсёды так, як зараз, што цяперашні парадак — непарушны. Але мы, галота, як нас называлі, кіраваліся ў думках на ўсход — не, не павінна так быць усё жыццё!

Але ішлі гады. Падрастала Люся, і адзінай нашай радасцю было тое, што яе называлі ў школе «пярэлка», і я ўжо прывыкла да гэтых слоў і ведала, што «пярэлка» — гэта значыць «жамчужына». Я прывыкла і да іншага. Да новага свайго дома. Да людзей. Падрасталі маладыя сасонкі за хатай, і Люся гадзінамі любіла сядзець у хвойніку, пра нешта думаючы, засяроджана рыхтуючыся да ўрокаў ці проста корпаючыся ў кнігах. Заўсёды, калі ў хаце не гучаў яе голас, я ведала, што дачка ў сасняку. Малодшая, Арыядна, таксама ўслед за Люсяй, смешна перавальваючыся на тоўстых ножках, любіла бавіцца сярод зялёных калючых дрэўцаў, якія ўвесну пахлі так смаліста, так радасна, што з новай сілай хацелася жыць, гадаваць дзяцей, верыць у будучае... Я ж была тады зусім яшчэ маладая, мне хацелася будучага, і я спадзявалася, што будзе яно светлым і радасным...

...Цяпер там сасновы бор, у шурпатыя, ужо немаладыя ствалы соснаў дзе-нідзе ўрэзаліся глыбокія шрамы, жывіцай заплылі варонкі, якія пакідалі выбухі. Тут таксама ішлі баі, гарэлі лясы, і муж, Павел Іосіфавіч, хадзіў у такія дні засяроджаны, хмуры.

— Вось скончыцца вайна, і колькі ж гэта сіл спатрэбіцца, каб зноў аднавіць, як было! — аднойчы загаварыў ён ледзь не са слязьмі. (Да вайны ён працаваў начальнікам будаўнічага ўчастка непадалёку, работы было шмат, але ён любіў яе, любіў лес, і таму работа была яму, што называецца, у ахвоту.)

— Лес шкадуеш. А людзей колькі гіне вакол! — папікнула яго.

— Дрэвы — яны як людзі, толькі гаварыць не ўмеюць! — як закрычаў ён у адказ.— Я і людзей шкадую, толькі лес таксама. Яго шкадаваць няма каму!

— Ці ты па службе яго шкадуеш? Дык цяпер ні службы няма, ні ўлады. Сам сабе гаспадар.

Я паспрабавала пажартаваць, толькі жартаў на гэты конт ніякіх ён не прызнаваў. Адвярнуўся, замоўк, але запомніў размову, не раз папікаў мяне ёю ў апошнія гады. Дый нельга было жартаваць з ім пра лес. У Люсі таксама яўна выяўлялася гэтая, як спадчынная, рыса. Нічога і нікога не баялася ў лесе, як быццам ён сапраўды мог абараніць у цяжкую хвіліну. Вучыцца пайшла ў сельскагаспадарчы інстытут, ды толькі хутка пачалася вайна, і ёй давялося з'ехаць з Вільні, дзе быў той інстытут, амаль не спадзеючыся прабіцца да сваіх. Тры гады вайны чамусьці павярнулі яе ў другі бок — стала марыць, што пойдзе працаваць настаўніцай. Я маўчала. Думалася — хай толькі застанецца жывой, хай толькі застанецца — а там будзе бачна, што ёй па душы! Пасля расказаў мне хлопец, які партызаніў у суседнім атрадзе, што не раз гаварыла яму дачка:

— Скончыцца вайна — будзеш дырэктарам (Мікола скончыў да вайны курс настаўніцкай семінарыі ў Навагрудку), а я пайду да цябе завучам. Дзяцей хачу бачыць вакол сябе — многа, многа дзяцей!

Можа, гаварыла ў ёй спрадвечная цяга да мацярынства, можа, сапраўды пасталела і прачнулася прызванне? Прызванне, якому не суджана было спраўдзіцца.

I ўсё-ткі... Усё-ткі Люся вучыць. Кожны год у школе пачынаецца ўрокам мужнасці. На гэтым уроку Мікола, які стаў дырэктарам школы так, як і прадказвала яму Люся, расказвае пра маю дачку, пра яе апошні бой. I музей арганізаваў у школе. Туды аддала я пасля ванны яе сарочку — з таго льну, што ткала, што бяліла перад вайной...