Вольга Іпатава - Перакат

— Пастараюся, каб не забралі.

Я зразумела, пра што яна гаворыць. Але было так многа перагаворана, так набалела, што не трэба было ніякіх слоў. Мы абедзве былі сувязнымі, але яна ніяк не хацела зразумець, чаму я стараюся ўзяць на сябе яе даручэнне. «Мама, я ж маладзейшая, таму лаўчэйшая,— казала мне неаднойчы.— Цябе ж схопяць хутчэй». А тое, што ў мяне вопыт, што ёсць асцярожнасць — разумная асцярожнасць! — што я, нарэшце, маці, якой самой лягчэй зрабіць тое, з-за чаго дачка можа пайсці на смерць, гэтага яна разумець не хацела. I я паднялася. Што гаварыць? Трэба збіраць яе ў чужы, далёкі край...

— Вярнуся — выкраіш мне з гэтага сувойчыка кашулю. А я вышыю,— блакітныя вочы заіскрыліся, пажвавелі.

Я толькі кіўнула ў адказ. Адчувала, што ўсё мацней і настойлівей да горла падступае даўкі камяк. Для чаго вырывала яе з варожых рук, для чаго прыпадала да зямлі ў смяртэльнай знямозе, калі трэба тут жа, зараз, развітвацца з ёю, пасылаць на чужыну? Ці ўбачымся? Ці вытрымае яна, ці даедзе хаця да той Германіі з такім характарам?

...Канечне, яна не паехала пакорлівай рабыняй карміць нямецкіх свіней і чысціць нямецкія канюшні. Канечне, яна вырваласл з палону. Убачыўшы яе праз некалькі тыдняў, з шрамамі на твары, што яшчэ не зажылі, усю абарваную, босую, я зразумела, што ўвесь час чакала гэтага. Чакала, што яна вернецца, верыла ў тое. I — баялася верыць...

Ужо тады я ведала, што лёс любіць пасмяяцца з нас, што ён шпурляе маланкі ў самае недакранальнае, самае безабароннае... і я старалася пераканаць сябе і яго, лёс, што з Люсяй нічога не здарыцца, што яна замоўленая і ад кулі, і ад снарада. А яна яшчэ супакойвала:

— Мамачка, я ж удачлівая. Ты ж сама бачыш — на расстрэл павялі, а я жывой засталася! Двойчы адно і тое не бывае. Я цяпер да ста гадоў дажыву!

Аднойчы я не вытрымала, расплакалася:

— Ці з тваёй адчайнасцю так гаварыць? Нашто ж ты, дачушка, нібыта са смерцю гуляеш у хованкі? А ці падумала ты пра мяне, пра бацьку?!

Яна села перада мною, зазірнула ў вочы, прылашчылася:

— А ці ведаеш, мамка, што кажуць індусы? Што дзіця — госць у хаце. Маюць на ўвазе, што ў яго будзе сваё жыццё, што будзе некалі належаць яно толькі сабе самому! Па-мойму, гэта правільна! Ну, супакойся, дарагая, мілая мамачка...

Я і хацела б супакоіцца, але рука яе ляжала на маёй, рука маленькая, цёплая, пальцы доўгія, тонкія, але такія яшчэ дзіцячыя, такія безабаронныя...

— Ці ж такімі рукамі трымаць вінтоўку, Люся! Ты ж дзіця яшчэ, дзіця горкае!

Пасля яшчэ шмат разоў заўважалася, што словы бездапаможныя. Душа, здаецца, разрываецца на часткі, а з вуснаў злятаюць самыя звычайныя, самыя банальныя словы. Ці спынілі калі сына альбо дачку гэтыя словы, што, здаецца, крывёй бацькоўскай напісаныя: «Ты ж яшчэ зусім дзіця!» Наадварот, яны як бы сцёбаюць па самалюбстве, клічуць даказваць адваротнае. Нават трохгадовае дзіця ўжо гаворыць: «Я сам!» А ў васемнаццаць... Ды не толькі ж свае, але і чужыя дарогі выбіраюць яны, вассмнаццацігадовыя, не толькі сваё, але і чужое жыццё падчас кладуць на вагі: быць ці не...

...Так, аб чым гэта я? Аб Люсінай сарочцы, якая ляжыць цяпер у школьным музеі, пад шклом. Папера, на якой яна ляжыць, з часам выгарае, а сарочка гэтая, дзе кожны шывок зроблены з думкай пра яе, тая сарочка, у якой Люся пайшла ў свой апошні бой, не пацьмянела з часам, у яе ўсё той жа тонкі шаўкавісты бляск, які бывае толькі ў добрага льну, тая ж белата. Рэчы сапраўды больш даўгавечныя, чым людзі, я ніколі не магла з тым змірыцца. Адзінае, што пакідае памяць,— фатаграфія. Яна амаль не лжэ, не патрабуе догляду, як патрабуе яго любая рэч.

Фотакартак у нас некалькі. Але хіба можа самая лепшая фотакартка перадаць усмешку, інтанацыю, той усплеск юнацтва і прыгажосці, якімі дзеці адорваюць бацькоў, нібы вяртаючы ім уласную маладосць і лёгкасць, калі няма яшчэ ні страт, ні шкадавання, ні цяжару гадоў? Я нарадзіла Люсю ў дзевятнаццаць, а ў , свае трыццаць сем выглядала, як казалі ўсе знаёмыя, не маці, а старэйшай сястрой. Можа, якраз таму мы былі такія блізкія з ёю душэўна, так лёгка было нам разумець адна адну?!

Нават тады, падчас самай першай нашай сваркі, калі я, вяртаючыся з заданнем з атрада, раніцай, у тумане, што да самых купін ахутаў лес, неспадзявана наткнулася на яе, што сядзела каля ядлоўцавага куста? Спачатку я адскочыла, таму што спалохалася, каб мяне не пазналі, а ў наступнае імгненне сэрца як заледзянела: пазнала шэры вязаны касцюмчык і яе галаву — бялявыя косы, хусцінка па плячах.