Сяргей Грахоўскі - Дзве аповесці

Аляксандр слухаў, сцяўшы зубы. Толькі жаўлакі хадзілі на худым i вострым твары.

— Калі гэта ён?

— Учора ў абед. Вязу гэта я настрамачак вішаю, аж ідзе. Паздароўкаўся лагодна, нібы здзекуецца, i ўшчаў...

— Добра, тата, што сказалі. A напужаліся дарэмна. Яны ўжо нашых крывавых слёз папілі, хопіць. Кончылася ix свята. Ну, бывайце здаровы.— Аляксандр, сагнуўшыся, выйшаў з хаты і, грузаючы ў сумётах, падаўся ў воласць.

Марылька праз шыбіну доўга глядзела яму ўелед. Ёй рабілася страшна, што брат ідзе лесам адзін, што завіруха замятае яго сляды, што на ix сям'ю па-звярынаму зацята глядзяць усе засцянкоўцы. I раней тут Салаўям усе былі чужыя — ніхто не заходзіў у хату i ix не пускаў далей парогa, а цяпер праходзяць унурыўшыся i нібыта не пазнаюць ні бацьку, ні Марыльку, ні мачаху. Здаецца, жыўцом праглынулі б. А вечарам выйдзеш з хаты, зірнеш на гэтыя трынаццаць прысадзістых дамоў за высокімі парканамі, пад бляшанымі дахамі, з шчыльна зачыненымі аканіцамі, i здаецца — за ix тоўстымі сценамі чаўпецца нешта нядобрае i страшнае. Вельмі ж боязна Марыльцы за брата.

А ён, трошкі падаўшыся наперад, ідзе ў завіруху, бо ведае, што ў воласці яго чакаюць дзяды i салдаткі, бязрукія i бязногія мужчыны з медалямі на шынялях, падрэзаных на анучы яшчэ недзе ў мазурскіх балотах. Чакаюць, бо вераць яму, бо хочуць памагчы, каб хутчэй усё было так, як напісана ў тых дэкрэтах.

Аляксандр на ганку воласці развязаў башлык, атрос шынель, абабіў чобаты.

На зборні, каля добра напаленай грубкі сядзелі Параска Кавалевіч i Мікодым Гошка. Жанчына крэсівам высякала іскры i дзьмухала на жоўтую грубку. «Няўжо салдатка з гора закурыла?» — падумаў Аляксандр, але ўбачыў заткнуты за папругу пусты рукаў Мікодымавага шыняля i ўсё зразумеў. «Добрыя нашы кабеты, спагадлівыя. Гора прывучыла ix i араць, i касіць, i лапці плесці. А дай такой Парасцы выгоду, прыбяры ў шаўковую сукенку ды капялюшык, выведзі на Неўскі — раты паразяўляюць... Цяпер жа ёй i яе дзецям патрэбен хлеб, трохі ярыны, каб увесыу абсеяцца...» Старшыня прысеў паміж Мікодымам i Параскаю, працягнуў чырвоныя закляклыя рукі да грубкі.

— Ну ж i мяце! — загаварыў Мікодым.— Зірнуў у акно, думаю — снегавік сунецца, a прыгледзеўся, аж — старшыня. I чаго табе ў тое Харомнае хадзіць? Начуй хоць у мяне. Любы цябе прыме.

— Гэта праўда, толькі старых з сястрою не хочацца крыўдзіць.

Параска слухала, апусціўшы прыгожыя вейкі, тольKi часам зіркала на Салаўя i зноў апускала вочы.

Потым утраіх зайшлі ў старшынёў пакой. Збоку за сталом, заваленым тоўстымі прашнураванымі кнігамі, сядзеў Максім Ляўкоў. Ён гартаў кнігі i нешта выпісваў у школьны сшытак. Аляксандр павітаўся i пажартаваў:

— Сакратар не можа жыць без паперак. Ці не надумаўся рабіць рэвізію старой царскай воласці?

— Раблю. I самае цікавае — шнуравая кніга каморніцкага абмеру зямель нашай воласці,— ён адгарнуў шэрую вокладку з пакручастымі разводамі,— за 1910 год. У Ермаліцкіх i Перагудаў больш зямлі, чым у васьмідзесяці руднянскіх гаспадароў.

— Яно i без кніг відно,— уставіла жанчына.— Хіба ж зраўняеш нашы пяскі ды балаціны з тою, што шэршні пад сябе падгрэблі.

— Цяпер зраўняем, Параска. Ну, расказвайце, што вы з Мікодымам выявілі,— сказаў Салавей.

Мікодым выцягнуў з-за пазухі аркуш канторскай паперы, разлінаваны на два слупкі. Над адным было напісана насліненым алоўкам «каму», над другім — «што трэба». Пачаў чытаць i тлумачыць, Называліся прозвішчы ўдоў, салдатак, інвалідаў, спрадвечных парабкаў, у якіх не было ні каня, ні каровы, ні насення на вясну. Параска толькі ківала галавою ды часам дадавала ўголас:

— Ой праўдачка, ой бядота; мудрэй, як у мяне.

У спісах вельмі часта паўтараліся аднолькавыя прозвішчы: Кавалевічы, Гошкі, Падуты, Жулегі. Салавей часам перапытваў:

— Гэта каторы Кавалевіч, Кажушка ці Ёршык?

Мікодым называў мянушкі i чытаў далей:

— Трэба будзе ў кожным сяле аргашзаваць камітэты беднаты. Яны будуць Савецкаю ўладай на месцы. Няхай збяруць людзей i рашаюць, каму чаго i колькі даць. А цяпер трэба забраць усе лішкі збожжа ў панскім двары i ў засцянковай шляхты. Ссыплем у магазын i будзем раздаваць беднаце.

— Чакай, пакуль шляхта аддасць табе збожжа,— загаварыла Параска.— Лепей у ямах пагнояць ці ў пельку спусцяць.

— Хай паспрабуюць толькі! Кан-фіс-ку-ем,— па складах расцягнуў Салавей незнаёмае слова i тут жа паправіўся: — Сілаю возьмем.

— Узяць, можа, i возьмеш, а чым аддаваць будзеш? От прыпруцца легіёншчыкі ці яшчэ якая навалач, што тады,— выказала Параска свае трывогі.— Унь, кажуць, у Бабруйску палякі што хочуць, тое i робяць, i Саветы ад ix пахаваліся. Ты ix адзін раз папужаў, глядзі, каб яны табе гэта не прыпомнілі.