Сяргей Грахоўскі - Суровая дабрата

«Нічога,— просяць.— Хрысці, як выйдзе».

І запусцілі мы з Францішкам канвеер: ён хрысціць, я падаянні прымаю — у торбу складаю кавалкі сала, сушаныя сыры, грошы бяру, якія ў каго ёсць. Ахрысцілі ўсіх, расказалі бабам, як Чырвоная Армія і партызаны б'юць фашыстаў, развіталіся і рушылі на свой аэрадром.

Там ужо чакаў Францішка самалёт. Хацеў я на дарогу аддаць яму грошы, дык дзе там — ні капейкі не ўзяў. «Харчы, кажа, параненым і хворым аддай, а грошы — у фонд абароны». Пісталет мне свой пакінуў, перахрысціў і наляцеў.

Васіль Захаравіч расказаў, што не так даўно Францішак Купш прымаў прысягу ў байцоў Першай польскай дывізіі.

— Пакуль ты там ездзіў, мы тут стварылі цэлую польскую армію,— пажартаваў Аляксей Яўхімавіч Кляшчоў.— Колькі цяпер у іх атрадзе, таварыш начштаба?

— Больш за пяцьсот чалавек,— адказаў Фядотаў.

— Чуеш, больш за паўтысячы! І ўсё баявыя хлопцы. Нездарма атрад носіць імя Тадэуша Касцюшкі. Узначаліў польскіх патрыётаў былы афіцэр Чэслаў Клім, а камісарам у яго вельмі талковы і адважны таварыш, Вацлаў Клімашэўскі... Дакладвай далей, таварыш начальнік штаба.

І Фядотаў расказаў, што касцюшкаўцы ўжо знішчылі каля дзесятка варожых эшалонаў, некалькі грузавікоў з ваеннай тэхнікай і салдатамі, узарвалі паўсотні рэек, выключную адвагу і дакладны тактычны разлік паказалі ў баі каля палескага сяла Нобель.

Атрад імя Касцюшкі ўвайшоў у добра арганізаваную і ўзброеную пінскую брыгаду Івана ПІубітыдзе. Ён, былы палонны савецкі камандзір, здолеў вырвацца з загатаванага вагона па дарозе ў Германію. Сабраў групу ўцекачоў з палону, падабраў надзейных польскіх патрыётаў і пачаў дзейнічаць у нрыбугскіх лясах. У атрад Шубітыдзе ўліліся патрыёты з навакольных вёсак і палескіх гарадкоў. І неўзабаве ў ваколіцах Пінска з'явілася грозная партызанская брыгада. Яна гаспадарыць у Драгічынскім, Іванаўскім, Маларыцкім раёнах і ўзяла над сваю апеку суседнія раёны Украіны.

Асабліва ўзрадавала Васіля Захаравіча, што брыгада Шубітыдзе ўстанавіла цесную сувязь з падпольшчыкамі Пінска.

Увосень 1943 года праваліўся фашысцкі абарончы план «Ватай», не вытрымаў націску славуты «Усходні вал». Савецкая Армія амаль 700 кіламетровым фронтам ад Лоева да Запарожжа падышла да Дняпра, фарсіравала ўмацаваны гітлераўцамі правы бераг. Вораг пакаціўся ад дняпроўскіх стромаў, страціўшы 33 дывізіі.

Пачалося вызваленне беларускай зямлі. Святкаваў збавенне ад фашысцкай навалы Хоцімск, грымелі баі пад Віцебскам, на подступах да Магілёва і Рагачова. Першая польская дывізія прарвала варожую абарону каля вёскі Леніна.

Кожная зводка Савінфармбюро натхняла партызан на новыя подзвігі, ставіла перад камандзірамі складаныя задачы.

Пад ударамі Савецкай Арміі фашысцкія войскі адкочваліся ў заходнія вобласці Беларусі, а ім на дапамогу спяшаліся саставы з боепрыпасамі. Не пусціць іх да лініі фронту, скоўваць і граміць варожыя сілы, адразаць шляхі адступлення — была галоўная задача партызан.

У кастрычніку абласная партыйна-камсамольская канферэнцыя абмеркавала, як затрымаць ворага на Днепра-Бугскім канале, распрацавала план чарговых дыверсій на чыгунцы. Удакладняліся заданні групам падрыўнікоў. Канферэнцыя хутчэй нагадвала пашыраную ваенную нараду.

У канцы слова ўзяў камандзір злучэння:

— Слаўная Савецкая Армія з кожным днём набліжаецца да нашага ляснога краю, вызваляе гарады і вёскі роднай Беларусі. Нялёгкія гэта перамогі. Вораг люта адбіваецца. Прыйдзе Савецкая Армія, трэба будзе папаўняць яе рады свежымі сіламі маладых воінаў. Дзе іх узяць? У вёсках нашай зоны падрасла добрая, адданая Радзіме моладзь — нашы разведчыкі і сувязныя. Каб яны адразу сталі ў строй, іх неабходна падвучыць асновам вайсковай справы. Хто гэта павінен зрабіць? Вядома, мы. Таму былыя камандзіры павінны зараз жа пачаць заняткі з моладдзю прызыўнога ўзросту. Спісы і ўказанні атрымаеце ў начальніка штаба таварыша Фядотава.

І яшчэ адно пытанне неабходна абмеркаваць. Увесну нам прыйдзецца засяваць калгасныя палі. Значыць, ужо цяпер трэба думаць пра будучы ўраджай. Таму захаваць цягло, інвентар, насенне, машыны, дзе якія засталіся, і грамадскі статак — наша баявая задача.

Некаторым здалося, што гаварыць пра гаспадарчыя справы яшчэ рана. Біць ворага — галоўны абавязак партызан.

— А за што ты ваюеш? — пытаўся Васіль Захаравіч.— Каб знявечаная, акрываўленая і спапялёная зямля была вольнаю, каб на ёй закаласілася жыта, расла бульба, каб мы, нашы дзеці і ўнукі шчасліва жылі ў вызваленым і«раі.