Аляксей Карпюк - Сучасны канфлікт [Аповесць, франтавы дзённік, не зусім гродзенскія гісторыі]

На свеце шмат кніжак, скульптур, карцін, навуковых прац. Ступень якасці кожнай рэчы, яе прыдатнасць грамадству залежыць ад развітасці аўтара, яго культурнага ўзроўню, характару, здольнасці, ну і безумоўна,— ад сілы напалу эмоцый, якія ён абудзіў у сабе, калі тварыў рэч. Менавіта яны дапамаглі аўтару дабыць з сябе ўсё, што пакоілася ў тайніках яго душы. А ў комплексе ўсе гэтыя якасці мы, мабыць, і называем — талентам.

Я ўжо ў добра мне вядомым творчым настроі. Я ўпэўнены — будзе пра што сказаць.

Толькі ж, ліха на яго, зноў закавыка: тэму мне навязалі, а хіба можна тварыць па заказу?

А чаму б і не? Колькі сярод нашых курсантаў сумленных вучоных, якія пішуць выдатныя працы для часопісаў толькі тады, калі ў іх на руках умовы з рэдакцыяй! Афіцыйная паперка з пячаткай абавязвае чалавека прынесці ў вызначаны тэрмін рукапіс, у аўтара ад гэтага нараджаецца пачуццё самадысцыпліны і эмоцыі выклікаюць працаздольнасць, як заданне армяніна выклікала ў мяне ўжо цэлую буру пачуццяў.

Успамінаецца даўно пачуты факт.

Сусветныя шэдэўры «Страшны суд», «Сікстынская мадонна» — створаны Мікеланджэла па заказу. Выходзіць, і ў геніяў такая самая канструкцыя ў механіцы пачуццяў, такі самы склад душы? Вядома, такі!

У чым жа тады сакрэт папулярнасці мастака? Мабыць, у характары прафесіі. У часы Льва Талстога былі, напрыклад, артысты не менш таленавітыя і перадавыя за яснапалянскага графа, але іх творчасць не перажыла іхнюю смерць. Пасля вучонага застаюцца адкрыцці, пасля пісьменніка — кніжкі, а пасля такога артыста — толькі ўспаміны, жыццё якіх, як вядома, кароткае.

Цікава — натхненне можна арганізаваць, а гэта азначае — прадбачыць. Вось у мяне ўжо абвостраная ўвага да новай тэмы, пра якую сёння раніцой яшчэ і не думаў. Пачынаю заўважаць рэчы, што раней, напэўна, прапусціў бы міма вачэй.

Перапынак яшчэ не скончыўся. У калідоры гудзе, як у вуллі. Каля мягіе калега з Новасібірска штосьці разумнае сказаў, петразаводскі таварыш адразу пачынае з ім спрачацца. I было відочна, што спрачацца няма чаго, але апанент хоча ўтрымаць марку філосафа, узяць верх, таму ў яго знаходзіцца ўжо столькі аргументаў і так ён мадуліруе голас, махае рукамі ды есць ва-чыма маленькага ростам праціўніка, што той, бедны, здаецца.

У «філосафа» — самалюбства, прага ўсіх нас уразіць. Усё гэта спарадзіла эмоцыі, а яны мабілізавалі ўсе здольнасці арганізма, каб даказаць тое, чаго, здаецца, даказаць нельга.

1З.

Еду зноў тралейбусам.

Побач са мной дзяўчына нервова перабірае апошнія старонкі кніжкі. У добрым творы з першага абзаца які-небудзь факт запальвае ў табе эмоцыі, ты пачуеш асалоду і вось ужо абудзілася фантазія, памяць. Табе становяцца блізкімі апісанні, сітуацыі, псіхалагічныя моманты, якія калі-небудзь перажыў ты сам. Уяўленне дапаўняе няясна сказанае, і пайшло-паехала.

Эмацыянальна напісаная кніжка выклікае цікавасць таму, што запальвае эмоцыі чытача.

Перада мной сядзіць пара закаханых. I з імі адбылося нешта падобнае. Ён яе нечым уразіў, і яна пачала пра яго крыху думаць. Гэтае «крыху» ўзрадзіла ў дзяўчыны эмоцыі, тым больш што яны аж прасіліся адклікнуцца. А хлапец на гэта — ніякай рэакцыі. У яе ўзнікла пакрыўджаная гордасць — жаданне давесці сваё, а ўсё спарадзіла новыя эмоцыі ды прыёмы. Нарэшце яна звярнула на сябе ўвагу жаданага, і яны зблізіліся. Але зблізку ён паказаўся зусім іншым, чым той герой, якога яна вынасіла ў сэрцы. Абвостраная фантазія ды ўяўленне дамалявалі яго, сцёрлі розніцу з запаветным. I наступіў такі момант, калі мы скажам: яна ў яго закахалася.

Кажуць, той, хто можа закахацца,— таленавіты. Мабыць, гэта праўда, бо таленавітасць і эмацыянальнасць ходзяць разам. А мо гэта адно і тое самае?..

...Пазвалі Паўла ў канцылярыю. Валачэцца ён туды з-за калючага дроту згаладнелы, чорны — адно скура ды косці (рэмень адабралі, усе гузікі адрэзалі, і ўжо даўно не хадзіў у туалет — ні па малому ні па большаму, бо мізэрную колькасць таго харчу, які яму ўдавалася здабываць, яго малады арганізм засвойваў увесь, без астатку). Павел дзівіцца, да чаго дайшоў — пальцамі абедзвюх рук можа абхапіць сябе ў поясе!

У канцылярыі яго чакае адкормлены славянін у светла-карычневым, з іголачкі, мундзіры, а на рукаве ў яго бялеюць літары «РОА» (Русская освободительная армия). Прадажнік родам з якога-небудзь суседняга з Паўлам раёна, скончыў гэтаксама школу чырвоных камандзіраў, прымаў прысягу перад чырвоным сцягам з партрэтам Леніна, а цяпер вось ён — на службе ў фашыстаў.