Чаму на свеце так зроблена, што такое простае, як пару цёплых слоў, якія могуць узаскрэсіць чалавека, часамі і кляшчамі з нас не выцягнеш?! Зрэшты, блізкія людзі не павінны быць такімі дробязнымі, Іра, вядома, даруе і гэты раз. Яна, бедная, перажыла столькі, што і пра яе можна напісаць добрую кніжку.
Хто бываў на раённых нарадах ці ў райвыканкомах у пасляваенны час, той не мог не бачыць у нас жанчыны з галавой, абвязанай цёплай шэрай хусткай, у растаптаных валёнках і ў старамодным паліто ў талію. На перапынку гэтая жанчына прагна смактала цыгарку ў кампаніі з мужыкамі, як роўная з роўнымі. Яна мела звычку ўбіраць галаву ў плечы ды зацягвацца папяросай так, што трашчала махорка, млелі вочы. Дакурыўшы, зноў гатова была рынуцца на спрэчку. Толькі ўвечары перад кім-небудзь дзівілася:
— То ўжо но-оч?! Ой, а я раніцой як узяла кавалак хлеба ў рот, так больш яшчэ нічога і не ела!.. Ды ў мяне ж заўтра даклад перад выбаршчыкамі, калі мне рыхтавацца?!
Прыбыўшы на кватэру, садзілася канспекціраваць. Калі ж зморваў сон, яна з паўгадзіны драмала. Прачыналася ды зноў выпісвала цытаты. А раніцой, усхапіўшыся з кушэткі, скубла пару разоў грэбнем свае жорсткія валасы, хавала іх пад хустку ды, праглынуўшы што-небудзь на хаду, імчала на працу, сельвыканком ці ў брыгаду. З дзесяткам людзей на перапынках пачынала размову і ні адной не паспявала кончыць.
Гэта была Кама Вацлаваўна — Ірына маці.
Да вайны паміж сходамі і нарадамі Кама нарадзіла дачку Іру і сына Івана. Ей не было часу ўдзяляць ім увагі. Дзецьмі заапекаваліся блізкія і далёкія сваякі ды знаёмыя.
Настала вайна.
Першым поездам Кама Вацлаваўца адправіла малых у тыл, будучы ўпэўненай, што ў цяжкі для Радзімы час яна гэтым споўніла мацярынскі абавязак, пасля чаго ўключылася ў эвакуацыю заводаў ды ўстаноў. Яе дзеці самі пакутавалі па прыфрантавых дарогах, разбітых вакзалах, у абгарэлых вагонах, перапоўненых вёсках, іх апекавалі людзі.
Пасля вайны маці дзяцей знайшла ў дзетдоме. Прывёзшы малых да сябе, яна хадзіла за імі, сюсюкала, падлешчвалася ды надта перажывала, што яны цураюцца. Цяпер ужо нельга было, пакінуўшы на цэлы дзень ежы, замкнуць іх у кватэры ды ляцець на работу, як да вайны,— вылезуць праз акно.
На рабоце нехта заўважыў, што Кама Вацлаваўна «здала пазіцыі». Начальства ёй зрабіла вымову. Бедная кабеціна вінавата прамаўчала, аддала дзяцей пад нагляд суседак і зноў прападала па вёсках і на нарадах. Надзіва, дзецям гэта спадабалася. Нездарма яны прайшлі франтавыя дарогі: цэлымі тыднямі маглі жыць ледзь не на адным сухім хлебе і кільцы.
Сын рабіў электроліз вады ды страляў грымучым газам. Прывалок шчаня і вучыў яго па камандзе брахаць. Змайстраваў адмысловы лук, спрабаваў яго дома на сценах, шафе, а потым папрастрэльваў нават падручнікі. Затым Ваня знайшоў сабе кампанію. Сталі паступаць ад настаўнікаў скаргі. Урэшце яго выключылі са школы. Хлапец матляўся нейкі час без заняткаў, покуль не ўзяўся за розум. Паехаў у Мурманск, паступіў у марское вучылішча, скончыў яго і ўжо каторы год плаваў памочнікам капітана рыбалоўнага сейнера.
Гэтым часам Іра, прыгледзеўшыся да адносін сябровак з мацяркамі, стала прыходзіць дадому і гарнуцца да маці. Жанчына палохалася, разгублена цярпела выбухі доччынай ласкі ды адчувала сябе гэтак, бы нешта крала.
Скончыўшы сяк-так школу, Іра паступіла ў інстытут. Там мы і пазнаёміліся — я быў аспірантам, а яна — студэнткай. У Іры заўважалася развітая здольнасць адклікацца на ўвагу чужых. Прызвычаеная да апекі выпадковых людзей, яна і падросшы была да ўсіх даверлівай і непасрэднай. Я — старэйшы за яе на пятнаццаць гадоў дзядзька, які прайшоў агні і воды, стаў ёй адразу і бацькам, і братам, і мужам...
Надзіва, у Іры, якая сама не зазнала сямейнага шчасця ды цяпла, абудзіліся буйны інстынкт мацярынства і здольнасці гаспадыні. У самыя цяжкія для нас абаіх дні яна ўмела стварыць дома атмасферу радасці і дастатку. Гадоў сем пражылі мы абое ў згодзе і спакоі, покуль не захапіла мяне цалкам навуковая праца. Вось тут я, мабыць, нешта ўпусціў, Іра пачала жыць як бы сваім жыццём, а я — сваім...
Нам трэба было шчыра пагаварыць. Нічога, прыеду на месца і адразу напішу жонцы доўгае і цёплае пісьмо.
8.
Ад таго, што я сам сябе супакоіў ды прыняў рашэнне, адразу робіцца лягчэй. Думкі пайшлі ў іншым напрамку.
Цікава, чаму кніжак, як маладыя знаёміліся, кахаліся ці адно за аднаго змагаліся — тысячы, а пра тое, як жывуць потым, гэтак мала? Што за прычына гэтай з'явы? Няўжо чытачоў цікавіць адно той перыяд, калі маладыя імкнуцца да збліжэння? Жаніцьба ж не завяршае біялагічную дзейнасць пары, яна — адзін толькі з этапаў на доўгім і складаным шляху яе існавання.
Читать дальше