Аляксей Карпюк - Сучасны канфлікт [Аповесць, франтавы дзённік, не зусім гродзенскія гісторыі]

За адзін дзень я накідаў нарыс на пяцьсот радкоў для мінскага часопіса, адправіў у рэдакцыю ды вырашыў: вярнуся ў Маскву — адразу вазьмуся за тэму Макарэвічаў. Покуль што пра гэта нікому — ні слова. Ото ж будзе фокус: пісаў, пісаў навукова-папулярныя брашуры для таварыства «Веды», а тут: раз — і раман!

Па складаных законах сувязі псіхікі чалавека з яго фізічным станам у мяне з'явілася ўжо добра знаёмая ўзбуджанасць — мой арганізм падрыхтаваўся да новага твора.

Люблю такія моманты творчага ап'янення!

Нібы ты зноў скончыў інстытут ды адпраўляешся на работу поўны жудасна рамантычнага хвалявання ад навізны, якую маеш спазнаць, а на душы — бытта першы раз закаханы.

Знаёмыя часта прапапуюць тэмы. Надзённыя, Вострыя. Цікавыя. Не хачу людзей крыўдзіць, абяцаю ўсё выкарыстаць. Дзівакі. Каб усё было так проста! Адно тады парад мы слухаем, калі супадаюць з нашымі жаданыямі. Можа падбіць на кніжку толькі той жыццёвы факт, сюжэт, што з'явіцца як бы сімвалічным выказнікам пачуццяў і думак, якімі перапоўненая твая душа.

Мне самому даводзілася паспытаць несправядлівасці. I бачыў я людскія беды, жудасці вайны. Але калі б усё гэтае па парадку апісаць, атрымалася б няскладная, супярэчлівая, без пачатку і канца рэч, якую ніхто не змог бы дачытаць да канца.

I раптам шчаслівая выпадковасць — званок з мінскай рэдакцыі: давалі магчымасць расказаць людзям пра гераізм, цвёрдасць духу, заблытаныя ды нялёгкія шляхі майго пакалення ў лаканічна тыпізаванай гісторыі жыцця шматпакутнай кабеціны. Толькі над гэтай біяграфіяй папрацуй. Не хапала ў ёй шмат элементаў, але ж навошта фантазія?

Цалкам ахоплены гэткімі разважаннямі, я пераходзіў вуліцу ля свайго дома. Раптам страшэнна завішчэла гума колаў ды прымусіла мяне прачнуцца — перада мной аднекуль вынырнула і навісла тупаносая аграмадзіна аўтобуса. Наступіў такі момант, калі ў чалавека нараджаецца здольнасць паскоранага ў тысячу разоў мыслення. I вось дзіва — у жудаснае імгненне я падумаў не аб сям'і, не аб дзецях, якія застануцца сіротамі. З роспаччу я гатовы біцца з аўтобусам, што не дасць напісаць кніжку, і надта пашкадаваў — загіне бясцэнны матэрыял пра Макарэвічаў!

На шчасце, выратавалі добрыя тармазы ў машыне. Успацелы, бы ўдараны токам, выскокваю на тратуар ды ўздыхаю з палёгкай.

4.

Жонка — на рабоце, Марынка — у школе, а я з самага рання — да сваіх нататкаў, выразак са старых газет ды часопісаў, якія мелі адносіны да вайны. Усё гэта зараз я складваю старанна ў асобную папку — збіраю матэрыял, каб узяць з сабой у Маскву. Ранейшыя тэмы гэтага не патрабавалі — ні адна фраза, ні адзін факт адгэтуль мной не быў скарыстаны. Здымкі, фашысцкія загады, дробныя рэчы: лагерныя нумары, няўклюдныя цацкі, зробленыя нейкім палонным для абмену на кавалак хлеба, пажоўклыя лісты дзённікаў мяне ўраз перанеслі амаль на дваццаць гадоў назад. От дзіва — колькі гадоў прайшло ад вайны, а варта адно сутыкнуцца з якім-небудзь дакументам, што звязаны з тым перыядам, як зноў пачынаеш жыць ёю. Што ж, эмацыянальны напал пачуццяў у людзей тады быў незвычайны, вайна як бы ўядалася нам не толькі ў мазгі, нават — у косці. Ёсць пра што цяпер успомніць.

Я жахнуўся, калі ўсвядоміў сабе, колькі маю матэрыялу. Усё гэта я некалі спакойна запакаваў і легкадумна закінуў. Ліха на яго, мо што-небудзь у мяне зараз і выйдзе?!

Вярнуў мяне да рэчаіснасці рэзкі званок. Стала чуваць, як сын гупнуў пяткамі з ложка на падлогу, як патупаў да тэлефона, закрычаў:

— Галё-о! Гэта — я! Ну, я — Віця! А гэта — ты, Толік? Чаго табе?

Нейкі час у суседнім пакоі толькі часта тупалі босыя ногі, бытта Віця стаяў на распаленай пліце. Затым чуваць яго стала зноў:

— Не ведаю! Папрашу тату, мо і пусціць!.. А мушкецёры за нашых ці за немцаў?.. Ой-ой, пачакай крыху, збегаю ў туалетку! Я зараз!..

Сын гупнуў трубкай аб столік, паляцеў. Толькі цяпер да мяне даходзіць — я ж дома не адзін, трэба заняцца малым!

— Ідзі мыйся! — кідаю.

Чорт, давядзецца адкласці занятак і накрываць на стол.

— Тата-а, а я адным пальцам адчуваю баразёнкі на другім пальцы! — аб'яўляе малы, вяртаючыся ад мыцельніка.

Залівае пачуццё бацькоўскай цеплыні. Толькі цяпер даходзіць да мяне сэнс і камізм размовы малога па тэлефоне ды прычына яго нецярпення. Я ўжо цярплівы да яго, спагадлівы, шчодры і клапатлівы. Мне прыемна, як і тады, калі пішу новы твор (творчасць — з тых самых катэгорый, што і інстынкт?!).

Люба Гарошка накрывала сабой дачку ад бомбаў і не думала пра сябе, як не думаў бы, напэўна, аб сабе і я, каб раптам што-небудзь здарылася падобнае цяпер, а сын трапіў у такую ж небяспеку. Напэўна, яна адчувала ў тую хвіліну нават асалоду ад ахвярнасці, нібы цяпер я, калі б аддаваў для Віці апошні кавалак хлеба. Ні Люба, ні я не лічым сябе героямі, бо гэта ж не нашыя асабістыя якасці. Такую ўласцівасць прырода ў генах перадала нам па ланцужку пакаленняў, бо мы — крупінкі аднаго вялізнага цела чалавецтва. У такіх клопатах праяўляецца інстынкт прадаўжэння нашага роду.