Аляксей Карпюк - Карані

— Ку-урыца бязмозглая, а не Курачкіна!

— Маўчала б, маляўка!

— А ты — бегемот!

— Шчэ агрызаецца!..

— Перастаньце! — цыкнула настаўніца.

А Лаўрэн спахапіўся — цікавае пытанне задало гэтае дзіцянё. Толькі ніколі чамусьці не задумваўся над ім. Калі ж так прыпомніць усё тое, памеркаваць...

Гм, бывала, вядома, тады ўсяляк. Але ж калі страх яго агортваў наймацнейшы? Напэўна, як бездапаможна сядзеў у якой-небудзь яміне ці ляжаў без руху ў баразне, а ў гэты час вакол ірваліся снарады, міны ды ціўкалі кулі, пырскаючы гразёю і пяском у вочы, а жгуты тугога паветра джгалі каля твайго носа, білі табе па твары ці нагах. У такіх выпадках пагалоўна ўсе баяліся ды адчувалі спіной пералёт кожнай кулі, кожнага асколка, кожнага каменя, груды і кавалка цэглы — хай ніхто не брэша, што іначай было. I тады кожны імкнуўся зашыцца, як той крот, чым глыбей у зямлю, а яна ў той момант здавалася такой жаданай і надзейнай. Затое калі ён валок параненага ці правіў нават канём — хоць бы і для ўсяе вайны з чатырох бакоў будучы адкрытым,— міны, асколкі, кулі і бомбы паступова як бы пераставалі для яго існаваць, а ўвесь той страх у чалавеку некуды раствараўся, знікаў цалкам.

— Страшно, дзеці, калі зусім ніц не робіш. Як толькі возьмешса за што — за каня, за параненаго, тады ўжэ нічого не баішса, бытта новым чалавекам робішса. З усімі людзьмі, мабыць, гэтак, калі адно прыглядзецца добра тады да іх...

Яшчэ яму хацелася дадаць, што бывае таксама страшна, калі пе ведаеш памераў небяспекі, якая цябе чакае. Але тут адчуў — яго тлумачэнне будзе для малых незразумелым, бо які ж яшчэ мелі яны жыццёвы вопыт. Ніякага.

Да ўсяго добра заўважыў — настаўніца выхаванцаў сваіх ужо ледзьве-ледзьве стрымлівае. Яшчэ мінуту і клас рассыплецца. Мо ўжо хопіць і таго, што ім тут нагарадзіў?

А класнай захацелася якраз спатканне нечым яшчэ і замацаваць. Успомніла:

А як вы, Лаўрэн Яфімавіч, адносіцеся да таго, што заходне-нямецкія гісторыкі кажуць, бытта войскі іхнія перамог не гераізм на'шых байцоў і афіцэраў, а рускія маразы ды вялікая тэрыторыя, што стала для іх нечаканасцю?

Прыняўшы пытанне за абразу, Лаўрэн абурана кінуў:

— Што яны там мелюць?! Што, немцы ў карту не маглі заглянуць перад тым, як вайной ісці на нас, каб упэўніцца, якая тэрыторыя перад імі — велькая ці малая? Не маглі на градуснікі перад гэтым зірнуць?

Настаўніца нават усміхнулася — так адказ ветэрана ёй спадабаўся. Захацелася спытацца яшчэ пра нешта, але ў класе ўжо ўзняўся вэрхал.

— Ліпа Вацлаваўна! — схапіўся пуцалаваты хлопчык з першай парты.— А Блёскін кусаецца!

— Блёскін!

— То хай мне аддае маю марку! — ускочыў ды абурана загаласіў другі такі самы жэўжык.

— А я ў цябе браў?

— Браў!

— Калі-і?

— А мо — не?

— Ы-ы-ых, шчэ што выдумай!

— Узяў і не прызнаецца!

— У чым маю прызнацца? Яе ў мяне ўжо няма!

— А дзе?

— Сам шукай!

— Ты аддаў, а шукаць стану я? Хо!

— Я павінен за цябе рабіць гэта, так?

— I не я!

— Цішэй там, на «камчатцы»! — накрычала на абодвух настаў-ніца.— Блёскін і ты, Самойла,— сядайце! Сядзьце і не маячце мне пе-рад вачыма! Ладна, ладна, сядайце! Разбяромся з вашымі маркамі потым! У нас яшчэ — класная гадзіна наперадзе!

— А хай аддасць маё!

— Прывецік!

— Во, не хоча аддаваць!

— А як магу табе аддаць тое, чаго ў мяне даўно няма? Ну, як, скажы?

— А дзе яна?

— Я нанімаўся ў цябе вартаваць?

— Не выкручвайся, а скажы — дзе?

— Каму я загадала — сядзьце ды змоўкніце, нарэшце!

— Хай раней скажа — наймаўся я да яго?

— А ты скажы — дзе!

— Служку знайшоў!

— Сядзеце вы, нарэшце? — з пагрозай кінулася да крыкуноў настаўніца.

Паслухаўся і сеў толькі Самойла. Другі ж вучань на настаўніцу не звярнуў нават увагі. З абуранага імгненна зрабіў прыстойна-ветлівы выраз твару ды ў Лаўрэна спытаўся:

— А вы штык, каску, пісталет ці яшчэ там што такое... Ну, напрыклад, нямецкае знамя з вайны прывезлі?

— Ага-а! — зноў дружна ажывіўся клас.

— Што вы цяпер з вайны маеце?

— Можаце нам паказаць?

— Прынясі-іце!

Лаўрэн спалохаўся:

— Што прывё-оз?.. Пістале-ет, зна-амя нямецкае?.. Нашто-о яны мне-е?!

I бездапаможна паўзіраўся на класную.

Тая над пачцівым старым з сіваватымі, бы з сярэбранай стружкі, валасамі, з чыстымі праўдамоўнымі вачыма, з насупленымі густымі брывамі ды з адкрытым тварам чалавека, які змалку прызвычаіўся самастойна думаць, вырашаць і адстойваць свае думкі, зжалілася. Здаволеная, што гэты госць не пайшоў плесці чаго трэба і не трэба, як часамі здараліся ў яе прыкрыя выпадкі і яна тады гатова была вучням затыкаць вушы, настаўніца ўзялася ўрачыста вымаць з графіна букет ды бойка загаварыла: