Аляксей Карпюк - Карані

— Ігар, ты куды палез?

— Я за-араз!

— Ігар, табе кажу!

— За-араз!

— Доўга паўтараць буду?

— Ма-ам, гэтая лужа — тонкая зусім!

— От зара атрымаеш за яе!

— А дзед мне дазваляе па тонкіх лужах хадзіць!

— Дам шчэ і твайму дзеду!

— А-ай!..

— Ну, вылезеш адтуль, нарэшце, ці і мне лезці ў ваду?

— Выла-ажу ўзэ...

— А шчанюка навошта з сабой валочыш?

— Гэта — Мухтар!

— Пражані гэты смурод!

— А-ай! Тата абяцаў завезці нас на граніцу — шпіёнаў лавіць будзем!..

— Завязе ён цябе — чакай толькі!

Праз хвіліну:

— Дзеду, а ты на вайне быў?

— І цябе не забілі там?

— Як бачыш, унучак, пашанцавало мне,— пачуўся яго глухі голас.

— Чаму-у?

— Ужэ ведаю. Бо ў цябе былі там знаёмыя, праўда?

Лаўрэн устрывожыўся:

— Што ты ме-елеш?!.

Яго ўсё мацней хіліла да сну.

Ужо Лаўрэну здалося, што ён — у маршавай калоне пад Варшавай. Навокал незнаёмыя салдаты валакуць разабраныя станкачы, мінамётныя пліты — пяткай на плечы. На ім усё няўклюднае ды надта цяжкое — нават гузікі пудовыя,— таму адчувае страшэннае напружанне ў стомленых, непаслухмяных нагах. З усяе сілы стараецца не збівацца з раўнамернай салдацкай хады, але яму ўжо так захацелася спаць, што нічога з сабой цяпер не мог парабіць, і паступова сну паддаўся цалкам. Лаўрэн дагэтуль не раз адно чуў, што спаць на хаду можа толькі конь, для чаго бог яму і чатыры нагі даў; выходзіць, бывае гэтак і з людзьмі.

I вось ужо не стала ветру. Зніклі рухомыя сілуэты будынкаў. Не відаць ужо і контураў яго хутара. Зніклі вясковыя ліпы і таполі, што ў сарцавінах і карэннях стаілі рэшткі свайго дыхання. Знікла залітае месяцам белае поле, па якім імчалі цені ад маленькіх белых хмарак. А ён у «плютоне» паручніка Фіялкоўскага ўсё паныла тупаў адзеравя-нелымі нагамі:

Якаясьці ўнутраная трывога прымусіла-такі Лаўрэна праз пэўны час прачнуцца. Некалькі секунд ён сам з сабой змагаўся, а секунды тыя здаліся цэлай вечнасцю. Але вейкі нарэшце расплюшчыў ды прыгледзеўся.

Сядзеў ён на камені. На тым самым, дзедавым. Сядзеў на самым краі вялізнага абрыву, якога дагэтуль у Зялёнай Даліне ніколі не было і, здавалася, быць не магло б увогуле — Карпаты ад вёскі за тысячу вёрст. Аднак абрыў перад ім ззяў аж на ўсю пойму ды такі глыбокі, што дых забівала, гледзячы ўніз.

«Мабыць, Нёман у апошнюю паводку такую яміну вымыў, покуль я ваяваў з немцамі. Халерная рэчка і такое зрабіць можа — у яе свае парадкі і нікога не слухае. Чорт на яго, як шкада поймы! Эх, гэтакая трава на ёй вырастала — у пояс! А сколькі там было ракіты, бакасавых гнёздаў, і ўсё ляснула за адное лето! Ну, вядомо, не ўсё. Бакасы ўжэ напэўна вывеліса. Перад навалам вады птушкі ўзняліса на крыло. А трава, трасціна і ракіта — паплылі! Там жа цяпер усё занесла мулам! Хале-ера, з чаго цяпер зялёнадалінцам кошыкі плясці, дзе вёсцы сено рабіць?! З трасціны стрэхі такія файныя былі і вечныя!..»

Лаўрэну давялося выкласці ўсе сілы, каб не праваліцца ўніз, каб, злавіўшы раўнавагу, завярнуць да калоны назад, знайсці свой «плютон», стаць паміж Касцевічам ды Шпаком, углыбіцца на хаду ў сон ды ўзяць пагу:

Уздагон яму з балота на пойме зноў даляцела векавое «ква-ква! ква-ква!». Толькі чаго гэты месяц такі востры як брытва, чаму не запіхне яго хто за хмары?!.

I тут Лаўрэн вырашыў прачнуцца канчаткова, бо ў крапіве пад плотам надта выла Пранцыся з Вострава. Каля яе гаркатала многа сабак. Бобікі надта грызліся, не могучы падзяліць паміж сабой Пранцысіна мыла. А яно ў агародчыку — навалена вялізнай кучай. Жоўценькія кубікі па дваццаць пяць грошай за цаглінку ляжалі адзін на адным — акурат кавалачкі таго толу, якім Міхась Васілёк збіраўся нямецкі поезд узарваць. Толькі ў гэтых на кожным — дакладна выціснуты знак варшаўскай фірмы са словамі «Jeden Shycht».

Першае, што захацелася яму зрабіць, прачнуўшыся — падняць Пранцысю і суцешыць,— сціхні, маўляў, дурная баба, твае дзеці яшчэ не раз і не два будуць цябе ўспамінаць, калі і з імі на старасць гэтак атрымаецца!

Ён асцярожна абмінуў ашалелых сабак, падышоў да кабеты, а ў крапіве — Сонька Касіла! Яна плача, сіпла кашляе, але Лаўрэна чамусьці не бачыць. Ён нерашуча спыніўся ды задам пачаў адыходзіць з агародчыка, пакуль не схаваўся за кусты. Толькі тады ўздыхнуў з палёгкай.

Вецер тым часам мацнеў — на ноч бралася і добрая завіруха. Паміж ірваных, бы ашмоцце ваткі, хмарак ашалела нёсся кудысьці і нёсся востры, нібы выразаны з халоднага металу, маладзік, перакулены спінкай уніз, асвятляючы заснежаныя палі і бліскаючы сяды-тады шыбамі дамоў.