Аляксей Карпюк - Карані

— Лепш хай бы не паміраў...

— I мне яго шкада, думаеш — не? I от, скажы, Лаўрэне, пасля смерці чалавека больш за ўсё ўразаецца ў душу яго голас, інтанацыя, смех! Так і стаіць Макарава гутарка ў вушах, куды б я ні ішоў! Чаму гэто, як, па-твойму, га?

— Не ведаю...

Лаўрэна было Крапаку як бы замала. Цяпер ён звярнуўся і да пасажыраў.

— Думаеш, усё? Фігу! I Нюрка Семярышына — тая, у якой немцы на вачах пад самым акном у агародчыку сына забілі, што дарогу не так ім паказаў,— богу душу таксамо аддала! Адмэнчылася ўжэ і яна! Ведаеш, цяпер, халера на яго, высакосны рок, каб ён хутчэй рагануў, каб ён, бо так і глядзець трэ, так і ўважаць! Столькі паўмірало, а ўсе калісьці былі гэткімі маладымі, фартовымі і файнымі! А якія дзеўкі галасістыя былі і добрую ноту мелі, хлопцы якімі юрлівымі былі, як па танцах у каблук давалі.— ніхто цяпер і веры не дасць, ёо-о, маё-о!

Вядома, з гэтым летуном, як на вёсцы звалі Крапака, Лаўрэн не толькі не вадзіўся, але вечнага няўдачніка і недалэнгу яшчэ і не любіў. Зміцер і зараз быў яму непрыемны, бо гаварыў ва ўсё горла — як бы напаказ. Лаўрэн ад яго ахвотна схаваўся б, але ж куды ты дзенешся — аўтобус для ўсіх, і спадарожнікаў у ім не выбіраюць. А яшчэ ён адчуў, што цяпер не толькі Зміцеру, а і астатнім вяскоўцам ён — бы той дыпломнік, што з Мінска, Ленінграда, Кіева ці з Масквы едзе ў, родную вёску. Увагу, роспыты, зайздрасць і цікавасць кожнага земляка яму давядзецца цярпець на кожным кроку. Могуць казаць яшчэ і не тое — нічога на гэта не параіш.

— А помніш, ях у войску мы на вуліцу Гувера бегалі, як нам цёнгле не хапало няшчасных пяцьдзесят грошай?! А каравокую Зюту Бельскую не забыў, з-за якой Шпакоў Васіль, царство яму нябеснае, рукі на сябе наклаў? А такі-і чалавек быў і гэтак са свету звесці сябе, ёо-о, маё-о!.. Але ж, скажу табе па шчырасці, з яе і баба была апіцітная, а ёо-о, маё-о! З-за такой і можно было — хоць на край свету, хоць у самае пекло, хоць нават і жызню ўсю выкласці! Як гляне тымі сваімі карымі вачыскамі — чалавек млеў адразу! А дасціпная і за словам у кішэню не ле-езла, не-е! Памятаеш, калі ты, Касцевіч, я, Васіль і Зюта тупалі цераз парк каля тэатра. Ідзём, гутарым пра нешто. Спаткалі Зюціну зямлячку — несла новы градуснік з магазіна і пахваліласа: «Купіла во, каб ваду панскім дзецям мераць перад купаннем». А Зюта ёй: «Я выдатна без градусніка ўвесь час абыходжуса і панічоў маіх чорт не бярэ! Малое ў ванне запішчыць, тады ўжэ ведаю — вада загарачая, трэ халоднай даліць!»

Крапак уважліва прыглядзеўся да Лаўрэна:

— Ну ж і выгляд у цябе, браце, скажу табе шчыро, а ёо-о, маё-о! Бы ў таго пана Вішпінга — дай ты веры! Столькі гадоў маеш, усю сваю жызню таксамо тыраў, дай бог — на маіх вачах было, а — хоць бы дзічкі! Твар — бялявы! Сам — мажны! А такая файная куртачка на плячах шчэ з цыгейкавым падбіццем і, мабыць, цёплая, лёгкая ды не прамакае, праўда?

— Чаму я маю быць мізэрны і аблахмочаны?! А куртку — Уладзік падарыў.

— Ы-ы-ых, і залатыя зубы ў яго! Ёо-о, маё-о! А я ўсё мяркую, а я ўсё гадаю, а я ўсё ламаю сабе галаву ды ледзьве мазгі не звіхну, што ў Маркевіча нашаго так моцно змяніласа, чаму стаў якімсьці іншым, чаму яго зараз бы не пазнаць, чаго гэткі панскі зрабіўса? А гэто — золата поўны рот у яго гарыць агнём і ззяе на ўвесь аўтобус! А ў мяне засталіса, ведаеш, адныя крамы[ 49 49 Карані (мясцовае) ] дый тыя баляць — спасу-ратунку няма ад іх!

Лаўрэн адчуў сябе вінаватым.

— Уставіў у горадзе...

— Во-во! — нібы папракнуў Зміцер.

— Я не хацеў, дальбо... Але сыны прычапіліса, адзін і другі, як смала, прысталі — устаўляй ды ўстаўляй...

— Прымусілі?

— Куды дзенешса...

— Ёо-о, маё-о! У багатаго бык целіцца, а багаты шчэ й нездаволены — брыкаецца, бачыш!.. Я чуў, ты ў масле там купаешса, дзеці нават і дакрануцца не дадуць да чаго-небудзь — так ужэ аб табе клапоцяцца, так ужэ за табою ухаджваюць!

Крапак азірнуўся, каб пераканацца, ці дастаткова слухае пасажыраў.

— Эх, калі б пра мяне так мае дбалі, ёо-о, маё-о!

— Не дбаюць?

— Што ты — хто мае дочкі, той ходзіць без сарочкі, хібо ты не чуў? Маловеле што, так, заразы, і ведаюць — «дай!». Яны адно і ўмеюць — «Дай, дай, дай і дай, бо ты мусіш ім даць, бо даць ты павінен, даць абавязаны і даць ты можаш, а сам — стары, і табе ўжэ ніц не трэ — памрэш заўтра!».

— То не патурай! Чаму дапускаешса так?

— А што ты зробіш, калі ў мяне адных зяцькоў — аж чатыры! А ўнукаў, ці дасі ты веры, сколькі? Нігды не згадаеш — сем ці восем, бо дакладно, дальбух ты мой, і сам не разбяруса — пакінуў гэто бабе сваёй! Падумай, як такому калхозу ты не будзеш патураць — станеш супроць такого кагалу перці? А мая карга — дарам што касавокая — бачыць, зараза, тое, што ёй трэбо, аж занадто відзіць! I здаровая — як мур, шчэ табе, хапіўшы за рогі, нават быка зверне! А голас мае такі, што сусед смяяўса — комін у яго трэснуў, калі аднойчы каля кало-дзежа гагаўку адкрыла! I от, паспрабуй скажы што-небудзь супроць маёй Хвядоры, паспрабуй не дапусціса — бяды потым не абярэшса! I выходзіць — абложаны з усіх бакоў. Не дай бог, якое ў мяне палажэнне! Вядомо, без хлеба не сяджу — чаго не, таго не. Маю і да хлеба. Алеж паважання ды спакою на старасць — а ніц не маю, нават і столечкі! Ганяюць мяне ды ганяюць, бы таго Марку па пекле!