Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах

— I рыхтанькі так было! Памёр ён. Людзі так файно нясуць цудатворца на могілкі, і на труне ляжыць ад царскага двара крыж з белых кветак. Урачысто так сабе яны ідуць па тым Пецярбургу праз Красную плошчадзь, а за імі ўвесь народ валіць. I цар дэўсае за труной ды слёзы хусцінкай выцірае, і сама царыца з сынам, і генералы з архірэямі, а па баках войско выстраілісо і драгуны! Уздумаласо камусь задраць на небо галаву, аж там — зорка рухаецца за імі ў белы дзень!.. Нават сам імператар з імператрыцай адразу здагадаліса, хто гэто, і пакланіліса ёй!..

4

Ішоў год за годам.

Альяшова жонка падарвалася на рабоце і памерла. Сын пасварыўся з ім, пайшоў добраахвотнікам на фронт,

Дочкі павыходзілі замуж і адракліся ад бацькі...

А дзядзька рабіў сваё. Нават у часы сусветнай бойні раз'язджаў па імперыі са скарбонкай.

Грамадзянская вайна сабраныя Альяшом рублі абясцэніла.

Між Грыбоўшчынай і Савецкай Расіяй пралягла граніца.

Аднекуль прыплёўся састарэлы Голуб. Ён, перабіваючыся жабрацтвам, нікога не пазнаючы, хадзіў па палях і ставіў крыжы на безымянных магілах, а нястомны Альяш пачаў зноў з нічога. Яго сябры — Майсакоў Пятрук і Давідзюкоў Аляксандар — адправіліся ў Канаду на лясныя работы і праз два гады прывезлі на царкву крыху долараў...

I вось за сабраныя такім чынам сродкі ў 1926 годзе Альяш Клімовіч, хоць застаўся без зямлі і сям'і, але «храм» такі пабудаваў. Выйшла звычайная, пабеленая вапнай цэркаўка, што белым яечкам цяпер прыгажэла на ўзгорку і здалёк кідалася ўсім у вочы, калі хто ехаў у Крынкі.

Будавалі самавукі-дойліды — людзі з бліжэйшых вёсак, без ніякіх, вядома, чарцяжоў, таму, калі глядзець на яе зблізку аб сіметрыі і лёгкасці прапорцый гаварыць не прыходзілася, затое ў вастраверхіх і тонкіх купалах нават і прафану кідаліся ў вочы элементы касцёльнай готыкі. Альяш гаварыў, што ў сне часта з'яўлялася маці і наказвала будаваць так, а не іначай.

Менавіта вакол гэтай будыніны бушавалі потым такія страсці.

1

Успрыняцце грыбоўшчынскага дзіва для мяне ішло праз падзеі ў сям'і.

У нашай хаце жыла бацькава сястра, цётка Хімка. Летам 1915 года Гродзеншчыну займалі кайзераўскія войскі. Цётка, уцякаючы ад немцаў, разам з усімі страінаўцамі адправілася ў Казань. Калі ж наступіў час вяртання, дачку з сынам яна пакінула ў сваякоў і вярнулася ў вёску адна.

Перабіваючыся ў Страшаве на адной крапіве і лебядзе, жанчына збіралася дзяцей забраць потым, калі ўзніме разваленую вайной халупку, завядзе якую-небудзь кароўку, узаб'ецца на парася. Але нечакана ўстанавілася цвёрдая граніца — у Казань цётку больш не пусцілі, як яна ні абівала парогі гміны і староства.

Спачатку Хімчын сын пісаў, што вучыцца на лётчыка, а дачка — на доктаршу, ды сувязь з дзецьмі абарвалася, і Хімка ўжо даўно не мела ад іх вестак.

Затое да бацькавай сястры даходзілі жудасныя чуткі з Расіі. Бытта там — на жанчынах аруць. Усіх бацюшак адправілі на Салаўкі і на іх возяць лес. У цэрквах парабілі канюшні. А каб не было лішніх ратоў, калі паўторыцца голад, палавіну дзяцей забіваюць, тады малыя трупікі высушваюць, мелюць на муку і такім страшным парашком пасыпаюць палі сельскіх камун...

Не кожны чалавек, на жаль, з гадамі разумнее.

Ахопленая непакоем, асуджаная вескай, што ў свой час пакінула дзяцей адных на чужбіне, вінаватая кабеціна старалася ўсім дагадзіць. Маме не давала ўзяць у рукі вядра. Суседзям біла масла, церла лён, даглядала дзяцей. I ні ў кога не брала платы нават падарункамі!

Непрыкметна жанчына ўпадаць пачала ў містыку. Цётка Хімка гадзінамі выстойвала на каленях перад абразамі, усё як бы чакала, чакала якога-небудзь збавення, прагна выглядала цуды і дачакалася.

Абкружаная дзецьмі, аднойчы ўбегла яна ў хату ды з парога закрычала:

— Услухайцеса, брат, што скажу!.. Слухайце, браціха!.. То ж на пагорку ля Грыбоўшчыны пад лесам раптам вырасла з зямлі святая царква з цудатворнымі іконамі — Журовіцкай божай маці на грушы і младзенцам Гаўрыілам!

Мы якраз абедалі.

— А ты сама бачыла?— прыпадняў з-над міскі галаву злосны бацька.

— Людзі гавораць!

Брат яе сурова аблаяў:

— Дзяцінееш ты ці якую халеру?! Толькі слухай кожнаго, наплятуць табе!.. Лётаеш па вёсцы і байкі разносіш!.. А камору ўсю іконамі заваліла!.. От, дальбо, выберу час, дабярусо туды ды папалю ўсё, так і ведай! А багамолкі твае ў хату маю хай не паказуваюццо, не сунуць і носа!.. Няма табе іншаго занятку, як блытацца з кожнай?.. Жыла б сабе ў Расеі з дачкой ці сынам, як пані, мо і ўнукаў гадавала б цяпер, а так — вар'юеш во дзень у дзень!