Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах

У лужыне паміж рэльсаў блішчалі, пераліваліся перламутрам тлустыя плямы машыннага масла, моклі акуркі і шкарлупа ад яек.

Спалоханыя жанчыны глядзелі на ўсё гэта з насцярожа-най цікавасцю.

— Смярдзіць як нафтай!.. — зморшчылася Руселіха.

— Ля, ён і праўда — увесь з жалеза!— дзівілася з паравоза яе сяброўка. — Паглядзеце, а дым і зверху, і знізу валіць клубамі!.. Страшыдло якое, фу!..

— Альяш, а як ён едзе?— дапытвалася Хрысціна.

— У той пузатай бочцы ўстаўлены вялікі кацёл. У ім грэюць ваду, каб кіпела! Унь тым чорным камнем грэюць! Пара з катла б'е, хлешча па калёсах і штурхае вагоны!

— А-а!..— здзівіліся яны хорам ад таго, як проста створана пачвара і адразу страцілі да яе цікавасць.

— Каб што добрае прыдумалі, а — гэто, чортавы фокусы! — уставіў Майсак.

— Не бог яго стварыў! Людзям зрабіць яго падказаў антыхрыст! — зноў загаварыў Альяш.— Цяпер ад іх уздоўж чыгуначнага палатна ўсе вёскі, лясы пагарэлі!.. Нават трава не расце, каровы перасталі даіцца!

— Бачыш, якая бяда на народ! — уздыхнула бабка Піліпіха. — Шчэ паморак і да нас дойдзе!

— А чаму свіней пакасіло так у нашай вёсцы? Усё ад гэтых фігляў! Чыноўнікі дапалі да грошай і, думаеш, храмы за іх будуюць?.. Калі пакроўскі сабор у Гродне пачалі, а унь — у рыштаванні стаіць і шчэ стаіціме колькі!.. Іхнія выдумкі давядуць, што шылам хлеб есцімем! Трэ было пешшу дабірацца да Кранштата, ды не паспею вярнуцца да жніва!

— Далёко, Альяшку! — паспачувала яму Піліпіха.— Ты ўжэ пацярпі на гэтым смярдзючым д'ябле, памолішса там за нас, а мы памятаць усе будзем, як стараешса для вобчаства!

Латочніца паднесла пакет з бутэлькай:

Купіце, пане, у дарогу ліманады!

Альяш зыркнуў на яе спадылба:

— Памый свае лупы ў той унь лужыне пстрычка!

— Адва-ажны ты! — палесцілі яму ўдзячныя бабы, калі латочніца адышла.— Каб толькі прыставу не паскардзіласа!

— А чаго яна лезе?!.— больш за ўсіх абуралася Хрысціна. — Трэба ж так вымазацца, цьфу!.. Нават за дзесяць рублёў не паднесла б такой агіды да сваго рота!

— Падумаць толькі, з голымі рукамі да мужыкоў павылазілі! — падтрымала яе Піліпіха.— Шчэ адно засталосо калені агаліць! Бога не баяцца, распутніцы!.. Дзіво, што пажары і паморкі кругом — як гэты свет зусім не разваліцца!

— А нашыя папы, глянь?! — дадаў Альяш.— Хай ужэ афіцарня, свістуны гэтыя, выядаюць прысмакі, але і яны вытрываць не могуць, каб не распіваць сваіх чаёў і піваў! А дома ў цянёчку, думаеш, святое пісанне чытаюць? Кніжачкі любоўныя! Цьфу!..

— I праўда,— згадзіўся Майсак.— Здаецца, паводзілі б сябе, як належыць пастырам — дастойно і прызваіто, — дык не! Бо грошай маюць без ліку, не ведаюць, куды падзяваць!

Нейкі час усе маўчалі.

Альяш успомніў разварочаны ўзгорак за Грыбоўшчынай, разварушаных багамолаў, братавы грошы, якія страціў, а да мэты было ўсё далёка, і з неспакоем падумаў пра таямнічы Кранштат. А калі і там яму не дапамогуць, што тады рабіць, куды падацца, у каго дапамогі прасіць?..

Вяртацца без нічога ён не меў права.

— То ўзяў бы ў дарогу бутэльку пітва якога-небудзь, грошай табе мы ж сабралі! — параіла Хрысціна.— Наесціса булкі з ліманадай, і больш я нічого не хацела б!..

— Бо ты целу даеш браць верх над душой! А ў мяне бог е, таму я над целам стаю!.. I трымаю яго так, як сказано ў паслані апостала Паўла — чалавек павінен есці мало і толькі тое, што ваздзелае сваімі рукамі.

Дзяжурны пазваніў на пасадку.

З жудаснай няўпэўненасцю ў тое, што чакала ў далёкім Кранштаце, з адчуваннем азарту ад рызыкі — вернецца пераможцам у сяло ці з пустымі рукамі — дзядзька падняў мяшок і накіраваўся да цягніка. Цёткі, бегучы за ім трухтам, лісліва ўпрошвалі:

— Умалі, умалі ты ўжэ, Альяшку, таго цудатворца Іаана, каб ён закінуў слоўцо перад госпадам богам — хай прыйдзе нарэшце пагібель на Паўтарака!

— Дальбо, праўда! Як мы там ні саграшылі за тых Голубаў, за прыпадачную маладзіцу, але хай ужэ злітуецца, хай адменіць кару!

— Сам ты ведаеш, скупілі мы даўно свае віны! Хопіць аж занадто тае мэнкі!

Дзядзька хмыкнуў, шпурнуў мяшок у тамбур і, бытта не сваімі нагамі, палез у вагон.

— Ну, то я паехаў! — пачулі яны толькі з тамбура.

3

Кранштацкаму цудатворцу тады было ўжо амаль восемдзесят. Час, калі бласлаўляючы налева і направа рукой, раз'язджаў ён па гарадах і весях Расіі, а коннікі — прабівалі яму калідор цераз незлічоны натоўп, незваротна прайшоў.

Зараз гэта быў знямоглы стары — азызлы і поўны, бы калода. Дзень і ноч Іаан маліўся, хадакоў прымаў зрэдку, ды і то толькі — самых настырных. У такіх выпадках бедных з багатымі гуртам заводзілі ў невялічкую залу, дзе пачыналася агульная гутарка.