Дзядзька Клімовіч задумаў таксама схадзіць да протаіерэя за дапамогай. Багамолы яго падтрымалі.
— Не можа быць, каб ты вярнуўсо адтуль без нічого!— запэўніла Хрысціна.
Раздзел трэці
1
Пакасілі ўжо балота. Альяш узваліў на плечы мяшок з харчамі, і Руселіха, Піліпіха, Майсак з іншымі багамоламі праводзілі яго да гродзенскага вакзала.
Адмахаўшы пешшу паўсотні вёрст, сяляне на другі дзень раніцой апынуліся каля горада і селі над Нёманам снедаць.
Для губернскага горада пачыналася якраз пара канікул. На нёманскае люстра вады выплывалі першыя байдаркі. На берагах маячылі з вудамі рыбакі.
Грыбоўшчынцы, калі хадзілі да рэчкі, у лес ці на поле, то не бескарысна, а — па грыбы, ягады, шчаўе ці траву. Таму цяпер яны не маглі ні хвіліны спакойна сядзець.
Паказаўшы на байдарку, Майсак хмыкнуў:
— Хэ!.. У такую шкарлупу — ні сена пакладзі, ні мяшок бульбы ўкінь!
— Для распусты гэто!— згадзіўся з ім Клімовіч.— Пазалазяць у іх ды грэюць трыбухі і льшды!.. Цьфу, як гадко!..
— I я кажу!.. Або унь рыбу вудзяць. Ну якая ім карысць з гэткай работы?!. Як ужэ лавіць, то так, як ловяць у студзянскіх сажалках — кломляй або сеткай, а то стаяць невядома колькі слупам, пакуль павісне што на гэту пугу! I не абрыдне ім!..
— Бо нічого іншаго, Майсак, не маюць да работы!.. От, дурнота ўсё і разбэшчанасць!
Рэшткі хлеба людзі паклалі ў торбу, і ўся кампанія пакрочыла на вакзал. Горад яшчэ спаў. Цяпер абураліся бабы.
— Сонца ўзнялося, а яны ўсё яшчэ ў пасцелях вы-лежваюцца! — дзівілася Піліпіха.
— У нас спіна паспее задубянець да гэтай пары, так наробішса! — дадала суседка.
— Бо жывуць чужымі мазалямі і выядаюць усё смачнейшае, што ты выгадуеш ці заробіш!— растлумачыў Майсак.
— Ох і жуву-уць!— падхапіла Хрысціна.— Гэто ж яны булкай і цукрам кожны дзень ласуюццо, а ты купіш якого кухана ў нядзелю, то не ведаеш як дома дзяліць!
— Адрыгнецца ім ўсё гэто!
Піліпіху, якая праслужыла ў паноў не адзін год, расчулілі ўспаміны:
— Бабы, каб вы адно пабачылі, дальбо, сабакі ў іх ядуць смачней, чым нашыя дзеці!.. У маіх быў кабель, то не кожную каўбасу ёў!.. I ў аддзельным пакоі жыў!..
— У хаці?! — дзівілася Хрысціна.
— Дальбог!
Альяш не вытрываў:
— Не ведала? У іх нават нужнікі ў пакоях! А паедзем, бывало, на манебры і мой «ваша благародзя» бярэ з сабой луджаны гаршчочак. Такі — з ручкай! Ноччу, падло, лянуецца выйсці на двор, раніцой яму бяры гэто і вынось, цьфу!
— Ліхо іх ведае, як панскія насы і церпяць! — здзізілася, Хрысціна і аб'явіла з гонарам: — Свайго Жучка я нават і ў сені не ўпускаю. А дзеці ў мяне змалку прывучаныя бегаць у прыстаўку!
— Праўда, бабы, не ўсе добро маюць так, беднякі е і тут! — сказала трэцяя цётка.— Аднаго спыталі: «Дзе жывеш?» — «Пад лодкай ля ракі!» — «А дзе жыве твой брат?» — «У мяне на кватэры. Скразнячок абоім галаву асвяжае, і купанка пад бокам!»
Памаўчалі. Ім насустрач важна крочыў чыноўнік — пан пад гальштукам, са стаячым накрахмаленым каўнерыкам, з бліскучымі шчыблетамі.
— А надуўсо, чысто бусел на нашым выгане! — паказала на яго Руселіха. — Божа, як сумно, мусі, быць такому чалавеку!.. Ні табе пасмейса, бы іншыя людзі, ні ты сядзь сабе на траву, не падзівіса на сонцо, не ўлезь у што-небудзь!.. I як ён зможа рабіць цэлы дзень у гэтакім адзенні!..
Клімовіч таксама паглядзеў з абурэннем на выфранчаных гараджан:
— Робяць яны? Як бы не так!.. У іх свято кожны дзень! Або кніжачкі ў цянёчку чытаюць, або збяруццо і палітыкуюць!..
Альяш перажываў за брата. I Максім хадзіў вось па гэтых самых вуліцах! Крочыў па іх і ў свой апошні дзень... Ён спадзяваўся атрымаць вахмістра па службе і з удзячнасці госпаду богу за павышэнне намерваўся пабудаваць у Востраве на могілках каплічку. Так і не ажаніўся, усё збіраў грошы...
2
Грыбоўшчынцы апынуліся на пероне.
Замрузаныя змазчыкі рыхтавалі ў дарогу паравоз — абстуквалі яго малаткамі, дакручвалі гайкі, залівалі масла ў хадавыя вузлы.
Ля буфета з брызентавым навесам тоўпіліся пасажыры першага і другога класа — элегантныя вайсковыя з шаблямі пры баку, свяшчэннікі і прыказчыкі з сакваяжамі ды ўзбуджаныя і рухавыя яўрэі, якія заўсёды кудысьці спяшаліся.
З аранжавым шнурком ад нагана, важна, бы генерал на пастаменце, сярод перона тырчаў гарадавы, выглядаў сабе які-небудзь занятак ды падкручваў чорныя вусы.
Маладая яўрэйка насіла скрыначку з дарожнымі пакетамі, а вакол яе бутэлек і фруктаў увіваліся восы. Памаляваныя вусны латочніцы яшчэ больш адцянялі белае цела дзяўчыны, а яе прыгажосць напамінала буйную кветку ў цяпліцы, якую мог пашкодзіць першы вецер.
Читать дальше