Віктар Казько - Выбраныя творы ў двух тамах. Том І

— Не чапай, не чапай! — закрычала цяпер адна толькі старая Махахеіха, але спазнілася. Майстар пацягнуў за вяровачку, затрашчаў паркаль, палез па жывым, рассыпаўся, як сатлеў, пасыпаліся цагліны, пачала абвальвацца, крышыцца столь.

— Бегчы, бегчы,— зноў пайшлі карагодам па крузе людзі. I ішлі бясконца доўга, брыў за імі з цаглінкаю, у якой не было ўжо ні вагі, ні мігцення, і Мацвей. I паўсюдна перад ім былі толькі сцены, толькі сцены, толькі сцены, нідзе ні вокан, ні дзвярэй. Рушыліся, падалі на яго пясок, цэгла, гонт, чарапіца. Мацвей не вытрываў, пачаў уваходзіць у цаглінку, укладвацца ў той цаглінцы, як, здавалася яму, ляжаў ён перад гэтым там і стагнаў, стагнаў, адчуваў: жывы ён. Ён застагнаў і зараз, калі Надзька ўжо апранулася, схавалася за адзеннем, схавала сваё цела, што так ненавідзела яго.

— Вось цяпер я веру, што ты такі,— азвалася яна на яго стогн, схапіла з падаконніка малюнак і пабегла з гэтым малюнкам з хаты.— Такі, такі ты, што той бык у акне Ненене...

2.

I словы гэтыя, як бы мімаходзь кінутыя Надзькай, былі праўдзівымі. Ён недзе падсвядома ведаў гэтую праўду пра сябе даўно, як толькі ў яго рукі трапіў той малюнак, мо й раней ведаў, калі яшчэ збіраў маліну ў зоне знішчэння, наглядаў, як збіраюць і ядуць гэтую маліну іншыя. Але баяўся, грэбаваў прызнаць сябе сярод іншых, спадзяваўся, што ён усё ж лепшы: больш чысты, што ён яшчэ не пераступіў той мяжы і не ступіў у той круг, у якім ужо ўсе былі роўнымі. Падманваў сябе, супакойваў, не заўважаючы, што ў падмане гэтым і самазаспакаенні зайшоў ужо далей, чым іншыя, і пойдзе яшчэ далей, таму што іншыя толькі гаварылі, а ён рабіў, асабліва не разважаючы, выконваў усё, што ні загадвалі яму. I не ён, не людзі, што стаялі перад ім і над ім, кіравалі і правілі ўжо ім, а справа. Ён і сам не заўважыў, калі гэта здарылася, калі справа ўзяла яго ў свае рукі, калі ён пераступіў цераз самога сябе. Ці не тады, калі пачаў пазбаўляць Княжбор вады, ці не ў тую хвіліну, калі. зацвердзіўся ў думцы: вада — вораг. Потым, багата пазней, калі яму гаварылі, што ні адзін гаспадар не распачынае будоўлі з даху, што ён будаваў не сабе, а дзядзьку, што ён мо нават замаскіраваны вораг. Усё гэта было паклёпам. Ён рабіў усё шчыра і з душой, часам нават лепей, чым тое можна было. А куды ён глядзеў тады? Ды туды ж, куды і ўсе, у дзень будучы, які трэба было накарміць, у раніцу, калі пачынаюць працаваць булачныя. Ён завозіў у гэтыя булачныя хлеб. I адчуваў сябе дабрадзеем. Ён вёз, раздаваў хлеб Махахеям, Роўдам, падлеткам, сустрэча на вакзале з якімі яшчэ паперадзе ў яго, карміў іх, бо і. сам быў з іх. Ён і сабе не даў хлеба, і сябе абдзяліў, сябе — у першую чаргу. Толькі гэта здарылася зусім не тады, калі ён пазбавіў Княжбор вады, не атрымаў, не сабраў, не падвёз, а куды раней, куды раней. I таму ў кабінеце Шахрая ён быў падрыхтаваны да ўсяго, што павінна было здарыцца потым, потым... Ён пайшоў яшчэ далей за Шахрая...

Мацвей стаяў на парозе і не ведаў, ці то замыкаць, ці то не хату, куды гэта дзеўся з раніцы дзед Дзям'ян і ці ёсць у яго ключ, як дзед Дзям'ян паклікаў яго да сябе. Ён сядзеў пад паветкаю на старой, надзёўбанай сякераю калодзе і намотваў то на адну, то на другую руку валасяное, невядома дзе да гэтага прыхаванае пута.

— А я цябе шукаю, дзед,— сказаў Мацвей.— Ты даўно ўжо ў двары?

— Даўно,— з націскам вымавіў дзед Дзям'ян і нядобра зірнуў на ўнука.— I няма чаго мяне шукаць. Я не голка і не сакера. Зразумеў?

— Ага,— збянтэжыўся Мацвей, разумеючы дзедаву гаворку і яшчэ трошкі больш разумеючы: гэта ж быў яго родны дзед і ведаў ён яго патуру і руку — і таму загадзя прадбачліва паціхеньку пачаў адступаць ад паветкі.

— Ага,— пацвердзіў дзед Дзям'ян.— Развіднела, толькі мне туман.

— Што за туман, дзед?

— А той туман, што бугай ты ці...

— Ці?

— Уга... Дык гэта ты адной сястры жытку згубіў.

— Гэта яшчэ невядома, хто каму жытку згубіў...

Наогул, дзед, не лезь ты сюды, не тваё гэта дзела.

— Не маё? Ану падыдзі бліжэй да мяне... Бліжэй.

Уцякаць было смешна і не паслухацца — таксама. Ён

падышоў. Дзед Дзям'ян падняўся з калоды, паматаў пута на правую руку, левай паспрабаваў, як яно, вытрывае, і са свістам пачаў хвастаць гэтым нутам Мацвея, прыгаворваючы:

— Вось табе, бугаіна, вось, бугаіна. Гэта за Алену... А гэта па Надзьку. А гэта ад іх бацькі, а гэта ад мяне...

— Ну і хопіць, пэўна,— спыніў яго Мацвей.— Княжбор вялікі, і бог яшчэ ёсць.

— Трэба, дык і за бога разлічуся. А цяпер прэч з вачэй маіх.— I дзед стомлена сеў зноў на сваю калоду.