Віктар Казько - Выбраныя творы ў двух тамах. Том І

— Было... Не магу, хлопец, пры коніку. Што б ні было, а жывы я перад табою.

...— Так, карціна не з вясёлых. I што вы прапаноўваеце, Раіса Міхайлаўна?

— Восемсот мільёнаў тон торфу ідзе пад ваду, пад затапленне, пад вадасховішчы. Яго трэба неяк выратаваць. З вадой і ветравой эрозіяй мы змагаемся. Але, скажу я вам шчыра, таварышы, бачыла я тое змаганне. Каго падманваем, каму хлусім? Полеахоўныя лясныя палосы — аблысенне, а не аблясенне. Утыркнулі ў зямлю, прабачце мне, нейкія дубцы, пусцілі на іх кароў. А каровы адкуль ведаюць, што гэтыя дубцы для барацьбы з эрозіяй? Паелі іх каровы, тым і скончылася барацьба.

— Аб дубцах можна было і не гаварыць. Несур'ёзна гэта,— не вытрымлівае Шахрай дубцоў.

— А аб чым гаварыць, аб чым гаварыць? — уразілі, пэўна, гэтыя дубцы глебазнаўцу.— Тыя ж дубцы, што каровы паелі, ужо ж у справаздачу пайшлі. Вы ж гоніце гектары, Алег Віктаравіч, плошчы, на плошчы мераеце меліярацыю. А што з ёй далей, з гэтай плошчай, гэта хвалюе меліяратараў? Па зыбкай аснове ўзводзіцца будынак меліярацыі: усюды подсціл тарфянікаў — пяскі.

Вось тут якраз, пасля дубцоў, пасля гэтай зыбкай асновы, Мацвей і ўпаў у сон, не таму, што стала сумна ці не слухаў ён гэтых людзей, стаміўся. Хутчэй наадварот, ён лавіў кожнае слова, вымаўленае нават шэптам, нячутнае іншым, ён уяўляў, бачыў нават тую зыбкасць, аб якой ішла гаворка, ён сам быў у той зыбкасці, ступіў у яе, як толькі гаворка пайшла аб простым і зразумелым: аб пясках, аб торфе, аб плане і справаздачах, аб дубцах. Менавіта дубцы і ўпіхнулі яго ў тую зыбкасць, у дзіўнае здранцвенне, рэчы і твары здаваліся нейкімі скрыўленымі, нейкае іншае святло падала на іх, святло той незразумелай хаты-пячоры, і здавалася яму: усё, што ён чуў тут і раней, гэтыя засцерагальныя словы, яго маўклівыя аднавяскоўцы вымаўлялі іх не раскрываючы рота, і ён адмахваўся ад іх. I яго маўклівыя аднавяскоўцы зноў паўсталі перад ім у той дзівоснай хаце-пячоры. Апанавала санлівасць, паплыў сіні туман перад вачыма, вяровачкай пацягнуўся сон, што не дасніў ён сёння, Надзька не дала дасніць. Сон гэты, насланнё нейкае, замгліў яму вочы і зараз, калі Надзька прыбралася, а ён пагаліўся і час ужо быў развітацца ім. Пачала кружыцца галава, і ён з цяжкасцю пераадолеў сябе.

— Дык навошта ж ты прыходзіла, скажы мне? — спытаў ён Надзьку, згадваючы, што ён, здаецца, пытаў яе ўжо аб гэтым, а цяпер звяртаўся зноў, каб развеяць туман, пазбавіцца ад той зыбкасці, у якую ўцягваў яго гэты туман.

— А па басаножкі я прыходзіла, Мацвей.

— Што за глупства, якія басаножкі? — Ён сапраўды не памятаў ужо, як купалася Надзька ў расе, а ён падцікаваў і забраў яе басаножкі.

— Белыя, Мацвей, на платформе, са спражкаю, як з брошкаю чырвонаю.

Спражку, як брошку чырвоную, ён прыгадаў, нечым яна ўразіла яго ў тую ноч, запала ў вока, мо таму, што была чырвонай. А чырвонае з белым, пэўна, не стасавалася, а мо якраз і стасавалася.

— Не помню ніякіх басаножак,— сказаў ён, шкадуючы Надзьку, каб не думала яна, што ён быў сведкам яе вядзьмарскага купання, таго, як яна голая бегала па жыце.

— Помніш, Мацвей. У цябе яны.

— Ды чаму яны павінны быць у мяне?

— А таму што ў цябе, калі б другі хто ўзяў, я б ужо ведала. Ужо б усё сяло пра мяне ведала. А тут ніхто ні гуку, не свой, значыць, нехта быў, далікатны нехта.

— I хто б гэта толькі мог быць такі далікатны?

— Ты, Мацвей.

— Не, я не далікатны.

— Далікатны.

— Дык вось я які далікатны,— ён прыпаў гарачымі, высмяглымі сваімі вуснамі да Надзьчыных пакрыўджаных вуснаў, адчуў іх прахалоду, выпіў гэтую прахалоду, але яе не хапіла, каб ахалодаць яму, і Мацвей працягваў піць ужо жар, поўніўся гэтым яе жарам, расшпільваў на ёй плацце, белыя бездапаможныя гузікі. Але пальцы не слухаліся яго, зрываліся і патаналі ў валасах Надзькі, мяккіх, ільняных, добра прамытых дажджавою вадой, і ён чуў пах таго дажджу, што вымыў Надзьчыны валасы, чуў сам дождж, вясёлы і спорны купальны дождж, знямог ад гэтага дажджу, бы сам трапіў пад яго, успомніў, што сапраўды трапіў. Тады, даўно, паўнюткае вядро купальнай вады вылілася на яго. I ён зноў убачыў перад сабой Алену, далёкую, купальную, вось таксама ж струменілася плацце яе, прыцягвала яго. Але ён тады, як верабей, толькі дзюбнуў Алену ў вусны. Надзька, такая падатлівая, такая паслухмяная яго пальцам, раптам пачала адпіхваць яго:

— Куды ты... Куды ты збег... У каго ты, з кім ты зараз...— Адчула, праведала сваім жаночым сэрцам Надзька.

— Я зараз, я зараз... Я з табою...

— З кім ты зараз, дзе ты зараз? Я ведаю, што зноў з ёю,— Яна стаяла перад Мацвеем — і бы агонь прыпякаў ёй, і быў ён такі моцны, такі спапяляюча астуджальны, што Мацвей спалохаўся той нянавісці, што адчуў у гэтым кволым целе, нянавісці да роднай сястры. Ён па хвіліну нават уявіў сабе, што гэта цела сястры яе, Алены, перад ім і Аленіна цела так ненавідзіць яго за ўсё, што не збылося і не адбылося ў жыцці гэтага цела. I не натрэбна была ўжо яму Надзька, прыкрае нешта адчуў і ўбачыў Мацвей у той недабраце і нянавісці, што так выказалі толькі што сябе ў гэтым гожым целе, пабылі нават нейкую самастойнасць, зажылі сваім жыццём, пазбавіўшыся абалонкі, што стрымлівала іх. I Мацвей, адчуваючы непатрэбнасць і бязглуздзіцу таго, што адбудзецца зараз, не здольны ўжо быў спыніцца, таксама натура дзям'янаўская пачала выказваць сябе: калі ісці, дык ужо не азірацца, праз нянавісць і любоў, праз усё. Надзька вылузнулася з яго рук, кінулася да дзвярэй, адчыніла ўжо іх, пастаяла ў парозе і вярнулася назад. Ён зноў паспрабаваў наблізіцца да яе. Надзька спыніла яго дзвюма звонкімі аплявухамі: