Віктар Казько - Выбраныя творы ў двух тамах. Том І

— Трэба ствараць вадасховішчы. Яшчэ на пачатку стагоддзя, адразу пасля экспедыцыі Жылінскага, узнімалася пытанне аб рэгуляванні сцёкаў Прыпяці. Але сёння гэтая рэчка чамусьці наогул выключана з апошняй схемы. Што, яе ўжо няма? Няма ў палешука Прыпяці?

Рогат. Рагоча Махахей Алена, Алена выплюхпула на Мацвея вядро вады і пайшла наўцёкі, толькі пяты блішчаць, толькі ногі мільгацяць, толькі плацце б'е па яе загарэлых нагах.

— Іван Купала, Іван Купала цябе пакупаў,— рагоча, дражніць яна Мацвея, кліча за сабой.

I Мацвей кідаецца за ёю, даганяе яе, хутчэй нават не даганяе. Алена не ўцякае ўжо больш ад яго, падае ў яго рукі, затапляе яго смехам і плаццем, лёгкім, што струменіць у яго руках. I не яе, не Алену, трымае ён зараз, а толькі смех і плацце, мокры, злы, Алена пільна глядзіць на яго.

— Іван жа Купала, папараць-кветка цвіце,— прыхіляецца Алена да яго мокрага цела, ён порсценька, бы птушка, дзяўбе яе цёплыя вусны сваімі халоднымі вуснамі. Яны на імгненне заміраюць сярод вуліцы пад вокнамі вясковых хат, што бачаць усё, разумеюць гэта, адскокваюць адно ад аднаго, як абвараныя. Радуецца, святкуе летні купальскі дзень. I бусел над гэтым днём з дакорам пазірае са сваёй буслянкі на Алену з Мацвеем. I голас гідрагеолага скрозь гэтыя птушыныя і чалавечыя галасы — бы голас самога Івана Купалы.

— Не толькі дасушыліся, на Палессі заўсёды не хапала вады. Калі сабраць яе па кроплі, і тады будзе мала сёняшняму дню — палям, прамысловасці... Так, разлічана чатырыста кубаметраў, але старцу, жабраку і то больш падаюць. Хацеў бы я ведаць, хто разлічваў?..

— Слушнае пытанне,— гаворыць Сяргей Кузьміч.— Давайце высветлім. Чыя гэта лічба, таварышы? Ну, смялей, смялей. Міністэрства меліярацыі? Не, не ваша. Міністэрства сельскай гаспадаркі? Таксама не ваша. Нічыя, атрымоўваецца, Андрэй Барысавіч.

— Нічыя толькі ў шахматах нічыя. Пытанне ў мяне не апошняе, Сяргей Кузьміч. Хто распачаў і. павёў глыбокую меліярацыю?

Паўза і цішыня.

— Тады інакш можна... Вельмі б пажадана было даведацца, хто даваў за гэтую глыбокую меліярацыю ўзнагароды і прэміі? Не, не буду драбніцца... Чаму асуджаная і бітая меліярацыя працягваецца і сёння?.. Таксама нічыя?

Я адкажу,— парушае цішыню Шахрай.— Нястача, беднасць прымусілі распачаць і працягваць. Але я не згодны, што меліярацыя сёння такая, як і ўчора. Зменена нават фармуліроўка. Меліярацыя раней — гэта асушэнне, а цяпер Жа гэта паляпшэнне, рэгуляванне і аблагароджванне зямлі.

— Так, наконт фармуліровак мы вельмі дыялектычныя. Але Палеесе — птушкі, лясы і рэкі, ці разумеюць яны, што ў фармуліроўках?

— Але вы, Андрэй Барысавіч, спадзяюся, разумееце, і ад вас мы хацелі чуць і нешта канкрэтнае, напрыклад, аб гідрагеалогіі рэк Ясельды, Случы, Бобрыка, Прыпяці.

— А мы, лесаводы, хацелі б даведацца ад гідрагеолагаў што-небудзь аб рэгуляванні ўзроўню грунтавых вод. Бяда з лесам. Штогод губляем шэсцьсот тысяч кубаметраў прыросту драўніны. Вы, гідрагеолагі, сцвярджаеце, што ўзровень грунтавых вод падае на адлегласці сямі кіламетраў ад асушаных масіваў, а ў нас ёсць назіранні, калі гэта адбываецца і на адлегласці дваццаці кіламетраў.

— Хто гэта назіраў? — звяртаецца да лесаводаў Шахрай.— Не трэба панікаваць і завышаць. У меліярацыі таксама ёсць вучоныя, заўтра ж загадаю, каб узяліся за гэта і даказалі вам, што такога няма. Пытанні ёсць?!

— Даказваць, Алег Віктаравіч, не нам трэба, лесу. Мы людзі, мы можам і паверыць вашым доказам. А лес наш, калі ўзровень грунтавых вод упадзе толькі на трыццаць сантыметраў, пахіснецца. Пахіснецца, нягледзячы на ўсе вашы доказы.

Мацвей слухаў усе гэтыя спрэчкі і, здаецца, быў і не быў па той нарадзе.

Частка яго толькі нейкая была там, увесь ён раздрабнёны на часткі, галасы дзёрлі, драбнілі яго на часткі, а сам ён як бы пайшоў адтуль, пакінуў замест сябе як з гліны зробленае сваё цела, якое можна было драбніць. I ў гэтае пакінутае ім цела нешта ўбівалі, закладвалі, улівалі, а ён быў далёкі ад яго. I ў той жа час адчуваў, як супраціўляецца і пратэстуе яго цела ўздзеянню гэтых недзе чутых ім слоў, бо ужо, як і сам Мацвей, жыло іншым, сваім клопатам і сваімі турботамі. I клопат гэты быў просты і зразумелы, бо датычыўся хлеба надзённага. Прыходзіў, напрыклад, да яго старшыня суседняга з Княжборам калгаса, патрабаваў, слёзна прасіў той жа глыбокай меліярацыі, пракапаць яму пару канаў, каб спусціць тую ж ваду, за якую змагаўся гідрагеолаг, асушыць балота: пяцьдзесят — сто гектараў зямлі. I ён, Мацвей, разумеў гэтага старшыню і, будзь яго ўлада, дапамог бы, пракапаў бы канавы, асушыў балота. Плошчы, палі былі патрэбны старшыні, гаспадару зямлі, і дзеля гэтых плошчаў ён гатовы быў на ўсё. Прыходзіў дырэктар рыбгаса і прасіў кустарэзы, знесці лясок, не лясок нават, а так, хмызы, сухастой, лес ужо скапаў, вымак, дык каб вочы нікому не мазоліў, а рыбгасу пяцьдзесят — сто гектараў сажалак — і ён на кані: і рыба, і план, і людзям заробак. I Мацвей таксама разумеў яго, дырэктара рыбгаса, бо і ў яго таксама быў план і людзі, якія хацелі мець заробак. Людзі гэтыя, праўда, ахвотна зараблялі на меліярацыі, не шкадавалі часам і здароўя, а дома, па хатах, клялі гэтую меліярацыю на чым свет стаіць. Але на тое яны і людзі, на тое ў іх і хаты, каго толькі не праклінаюць па тых хатах, бацьку роднаму і таму дастаецца, у роднай хаце і ад таго ж старшыні можна пачуць такое, што вочы на лоб палезуць, дзе ж яшчэ, як не ў хаце, мог ён дазволіць сабе выказацца. Але хатняя іх гаворка заставалася гаворкай для сябе, для родных і блізкіх. А на людзях усімі імі — старшынямі і простымі калгаснікамі і рабочымі — кіравалі такія ж людзі, і ўсё сыходзілася, вывяралася і замыкалася па самым надзённым, па хлебе. На хлеб, а не па лес і ваду быў замкнуты і скіраваны і ён, Мацвей Роўда. Ён жа таксама быў з людзей, з калгаснікаў і старшынь. Адно толькі шкодзіла яму адмежавацца на нарадзе ад усіх іншых, ад усіх грэшных, што жылі на зямлі і не хацелі быць грэшнымі, так змагаліся, па-дзіцячаму адстойвалі часам сваю навуку, што Мацвей міжволі трапіў пад іх уплыў і сам як здзяцінеў.