Віктар Казько - Выбраныя творы ў двух тамах. Том І

— У самым гаротным стане ў нас птушкі і звяры, нашы палескія буслы пакідаюць пас,— гучыць усё той жа голас лесавода.

— А гэта таксама асяроддзе... средоточие, средоточие...

Мацвей, абвязаўшыся вяроўкай, узбіраецца на дуб,

што расце каля хаты Ненене, усцягвае на дуб кола, над ім, над Аленай і Ненене, што стаяць на зямлі, кружыць бусел.

...— На Палессі сёння ў нас шэсць мільёнаў птушак. Меліярацыя пагражае жыццю пяці мільёнаў з іх.

— Што ж застанецца?

— Застанецца... Падвоіцца гракоў, варон, іх цяпер паўтара мільёна, а будзе тры.

— Груганнё.

— Бабры бядуюць ужо сёння. Затое больш стала дзікоў.

— Парсюкоў, значыцца...

А Мацвей ужо на дубе, ён ужо зацягнуў і прыладзіў па макаўку яго кола. Сеў адпачыць і зверху, што бусел з вышыні палёту, глядзіць на зямлю, на Княжбор, на рэчку, нерухомую, бы расталую на сонцы, на азёры і старыцы, на Махахееву дуброву, на дарогу, адну-адзіную, што вядзе да іх Княжбора, выбегла з вёскі за аселіцу і згубілася ў лесе сярод дрэў. Да яго на дуб узлазіць і Алена, і яны, схіліўшыся адно да другога, як бусляняты, сядзяць на разгалінаванні. Кружыць над імі бусел, абдымае іх белымі крыламі. Пагойдваецца і кружыцца блакітная і зялёная зямля з маленькімі, здаецца зверху, хаткамі княжборцаў, з іх могілкамі і чужымі курганамі каля гэтых могілак. Сядзяць па дубе Мацвей і Алена пад колам, што ад'ездзіла сваё, як жыць тут, пад гэтым колам, сабраліся...

— Слухай, Мацвей, я да цябе ці не прыйшла? Вяртайся на зямлю, прыехалі. Зірні хоць па мяне.— Надзька забыла ўжо і пра малюнак, і пра быка, што так напалохаў яе колісь.

— А навошта ты прыйшла, Надзька, да адзінокага мужчыны?

— Я не да адзінокага прыйшла.

— Але ж я адзінокі.

— Я не да мужчыны, а да дзеда твайго Дзям'яна.

— Што за справы ў цябе з дзедам?

— А я да яго не першы раз прыходжу.

— Вось як?

— Так вось... Зараслі граззю па вушы, адзінокія мужчыны. І прыбрацца за сабою няздольныя. Венік хоць ёсць? Мінулы раз самой наламаць прыйшлося.

— Венік дзесь павінен быць. Зірні ў сенцах, а я пакуль апрануся.

Надзька прыбіраецца, падмятае, потым мые падлогу, старанна выграбае ўсё з-пад ложка, заглядвае ў кожны кут, як шукае нешта, і пазірае на Мацвея, але той як бы і не прыкмячае яго, голіцца, роўна і супакойна гудзе электрабрытва.

…— Усе ўжо выказаліся, час і зямлі даць слова, добра, Андрэй, гаварыў ты аб вадзе. Але навошта вада, калі не будзе зямлі. Бедная палеская зямля.

— Не варта прыбядняцца, Раіса Міхайлаўна, калі нараджаюцца такія жанчыны...

— Камплімент прымаю, Алег Віктаравіч, не больш... А далей трымайцеся. Палессе па глебах — што цыганская хустка, вось гэтая, што зараз на мне, яна і будзе зараз самай дакладнай картай глебы Палесся. Іх у нас каля ста разнавіднасцей на лапіку зямлі, на пяцідзесяці нейкіх гектарах часам можа кожную з гэтых разнавіднасцей і сустрэць: і гліну, і белы пясочак, і шэра-белы падзол, і чорны торф — балота. Палессе...

Нягучна, але ўсё ж бахае адкаркаваная бутэлька з мінералкаю. Шахрай нясе зямлі ваду, а Мацвею падаецца, бы хтось пугаю стрэліў. З гіканнем і ржаннем скачуць па вясковай вуліцы коні. Скача наперадзе іх на гнядым жарабцы Махахей, а за ім у пыле ўжо ён, Мацвей, з хлапчукамі, ён і сцёбае пугаю, каб коні хутчэй выхапіліся з пылу. I вось яны пасвяцца ўжо на Балоні, ціхамірна пазвоньваюць званкі, чмыхаюць, усхрапваюць нябачныя ў цемры коні. Махахей з Мацвеем прылеглі каля вогнішча, што больш ад камароў, чымсьці для цяпла.

...— Выскачылі яны, Мацвей, з жыта. Такое жыта стаяла, што лес, па матацыклах па жыце, рагатыя, як чэрці, у касках сваіх. Гер-гер-гер — гергечуць, матацыклы равуць, жыта паламанае шапоча, жаліцца. А ў тым жыце і я. Бачу, падпальваюць жыта. I кінуцца мне няма куды. Лес, хмызнячок — далёка, балота голае, без кусціка, жыта і пясок белы...

З цемры вынырнула белая, як сівая, галава каня, наблізілася да вогнішча, чмыхнула ў дым, зганяючы з'яд, павярнулася да людзей, уталопілася ў іх чарнільным вільготным вокам.

— I ты, Бялянка, паслухаць завітала,— Махахей гладзіць галаву кабылы.— Слухай, хоць мо і не трэба вам, коням, ведаць пра жахі такія...

...— Жыцця нашым тарфянікам даравана палову веку чалавечага — пяцьдзесят гадоў. На доследнай станцыі Балотная двухметровыя тарфянікі спрацаваліся за дваццаць гадоў. I пясок. I гэта на доследнай станцыі, і тарфянікі, як бачыце, глыбокія, яны губляюць толькі паўпрацэнта сваёй масы ў год, а мелказалежныя — тры-чатыры працэнты.

— Што ж далей было? — пытаецца Мацвей у Махахея.