Віктар Казько - Выбраныя творы ў двух тамах. Том І

— Вы будзеце весці ці мне пачынаць? — звярнуўся Шахрай да Сяргея Кузьміча.

— Ты гаспадар, ты і кіруй.

Шахрай згодна хітнуў і пачаў:

— Таварышы... Мне пакуль нечага вам сказаць... Я тут, каб слухаць вас. Аб чым будзем гаварыць, усе мы ведаем: аб вадзе, зямлі і нас, грэшных, на ёй.

— Аз грэшан, аз грэшан,— свішча ў вялізны нос няўседлівы дзядок, каля якога ўладкаваўся Мацвей, дзядок гэтым сваім носам і прыкметны.— Нічога тэмка, канкрэтная.

— Так, канкрэтная, Андрэй Барысавіч. Вада, зямля і мы, грэшныя, на ёй. Дык каму першае слова — зямлі ці вадзе...

Надзька падсаджваецца да Мацвея на ложак, тармосіць яго.

— Дзе ты зараз, Мацвей? Ноччу сны дасніш, прачніся.

Але Мацвей не жадае прачынацца, ён уціскаецца ў падушку і яшчэ мацней заплюшчвае вочы. Ён яшчэ там, у кабінеце Шахрая. Імкліва схопліваецца, бы прарастае з крэсла, сусед Мацвея:

— Я вельмі доўга чакаў слова, Алег Віктаравіч, пятнаццаць гадоў.

— Пятнаццаць хвілін мог бы і яшчэ пачакаць,— стрымана ўсміхаецца Шахрай,— не высмяг бы, даравала б табе твая гідрагеалогія. Зямлю ў нас, Андрэй Барысавіч, дама прадстаўляе.

Адзіная сярод мужчын жанчына махае рукой:

— Хай яго цячэ, зямля ўсё жыццё чакае, калі толькі пятнаццаць хвілін засталося, вытрывае. А вось калі не Андрэй Барысавіч першым гаварыць будзе, усім нам маўчаць прыйдзецца...

— Хто гэта? — тузае Мацвея за руку Надзька.

— Зямля і вада,— адказвае Мацвей. Надзька прыскае ў кулак.

— Ды гэта ж ты, здаецца. Зірні, гэта ты?

Надзька недзе знайшла малюнак, што падарылі яму ўчора: маліна ў зоне знішчэння.

Толькі хіба ты такі? Но, ты не такі. Я не бачыла такога цябе і не веру, што ты такі.

— Які?

— Якім цябе намалявалі. Бык у нас у Княжборы быў, ты яго таксама помніць павінен. З Аленай усё дражнілі таго быка, дамагліся свайго. Як кінецца ён на вас, а вы ў раку, а ён па вёсцы — і да хаткі Ненене. Я ў той хаце была, як пачаў ён з той хаты душу вытрасаць, усё, думаю.

Хісталася ўжо хата. Толькі чамусьці спыніўся ён раптам, стаў насупраць акна і глядзіць на нас у акно. I сёння яшчэ мурашкі па целе... Але ты не такі, ведаю.

— Які ж я, Надзька?

Надзька не азвалася, хуценька і са спалохам кінула малюнак на падаконнік і адмежавалася ад яго, адсунулася разам з крэслам ад акна.

— Людзі тысячу гадоў жылі на гэтым самым месцы.— Андрэй Барысавіч тупнуў нагою, бы назначыў тое самае месца, надскочылі калючыя вусікі, бы хацелі ўкалоць каго з тых, што сядзелі цяпер перад ім тут.— Жылі і сёння даўно ўжо ўзараны пад авёс. Н в виде овса сьедены скотиной. Гэта не я. Гэта Глеб Успенскі. А я здатны на што-небудзь і больш непрыстойнае. Збілі вы мяне, Алег Віктаравіч, з панталыку. Я ўсе гэтыя гады сам з сабою гаварыў. I не вельмі добрыя, не для дамскага вушка, словы розныя вымаўляў. Баюся, як бы яны зараз мімаволі не выкачылі ў мяне.

Мацвей глядзеў на гідрагеолага знізу, бачыў толькі ягоны нос, і, калі меркаваць па ім, мог ён і нядобрымі словамі загаварыць. Паверылі гэтаму, пэўна, і іншыя, загулі, заўсміхаліся, як бы скідаючы маскі, дазваляючы гідрагеолагу ўсё ж вымавіць адно ці. два нядобрыя словы. I Сяргей Кузьміч, здаецца, дазваляў. Толькі Шахрай застаўся сур'ёзны.

— Дык слухайце ж, слухайце,— патрабуе гідрагеолаг.

Мацвей міжвольна надаецца ўперад, бы гэтае «слухайце» датычыцца толькі яго і тое, што скажа зараз гідрагеолаг, вельмі важна яму. Але словы вымаўляюцца ўвогуле звычайныя, і Мацвей у сваёй звышзасяроджанасці не кожнае і разумее.

— Дык хто сказаў, што лапці ваду прапускаюць? Хто сказаў, што на Палессі лішак вады? Яе няма. Вады не хапае. Пастаянна, хранічна, катастрафічна не хапае. Гэта сцвярджаю я, гідрагеолаг, а гідрагеалогія — аснова меліярацыі. Палессю, каб яно напілося сёння, не хапае трох кубічных кіламетраў вады... Усе мы выйшлі з вады, мо з той самай, якой ужо і не стае сёння. I сёння іншыя ўжо не выйдуць з яе, таму што яе няма. Няма. А палешукі выйшлі з гэтага палескага мора Герадота. У гэтым моры — іх жыццё. З ім паляшук павязаны пупом сваім. Балота не толькі дрыгва яму, а і асяроддзе... сярэдзіна... средоточие... Средоточие...

Гідрагеолаг збіваецца, топчацца на гэтым «средоточии», косіцца на Мацвея, бы той павінен падказаць яму, якім я?а ці чаго «средоточием» з'яўляюцца гэтыя балоты.

Мацвей скаланаецца. Скаланаюцца і сцены кабінета, бы рассоўваюцца, цьмянеюць твары людзей, што знаходзяцца ў ім. Ён бачыць перад сабою твары сваіх аднавяскоўцаў, удзірванелую вуліцу Княжбора, чуе голас гідрагеолага, што лунае над гэтай вуліцай.