Віктар Казько - Выбраныя творы ў двух тамах. Том І

— І зноў палец Шахрая ўпіўся Мацвею ў бок, і зноў адвёў яго Мацвей і з жорсткасцю, незразумелай і самому сабе, прамовіў:

— Позна, позна, Сяргей Кузьміч. Гэта ж зона знішчэння,— знарок, не хаваючыся за нейтральныя тэрыторыі і плошчы, сказаў: зона знішчэння. I слоўца яго адразу ж падхапіў той, з блакнотам, выдзер з блакнота ліст, паднёс яго, падаў Мацвею:

— Маліна ў зоне знішчэння.

На паперцы той быў адзіны толькі твар яго, Мацвея, твар, і пень каля яго, добра, да дробязей намаляваны, да апошняга карэньчыка, да пясчынкі апошняй на гэтых карэньчыках, бярозавы сухі пень. Мацвей стаяў перад ім і пільна ўглядаўся ў яго, трымаючы ў руках галінку з буйной і сакавітай малінай, чырвонай малінай, хаця і памаляванай простым алоўкам. Чырвона зрабілася ў тую хвіліну ўваччу Мацвею.

— Пара да верталёта, Сяргей Кузьміч,— прыспешваў Шахрай.— Час ужо нам усім, не то і спознімся.

Чырванню сляпіла. вочы Мацвею цагліна, адзіная цагліна, якую знайшоў ён раптам у сцяне дзівоснай хаты, адна-адзіная цагліна сярод каменю і дрэва, і як трапіла яна ў сцяну, адкуль узялася. У глыбі. яе толькі-толькі абпаленага цела, яшчэ гарачага ад агню, нешта мільгацела, як у ягадзе маліны, тухла і запальвалася свядомасцю і жыццём вока яшчаркі. Ён пацягнуўся да гэтага вока, цагліна не далася яму ў рукі, узляцела ўгару, узляцелі ўгару людскія галасы.

— Не руш, не чапай цаглінку,— крычала, здаецца, маці Махахея, крычала з цёмных палацяў, што стаялі ў кутку пячоры ці хаты. I яшчэ былі галасы, цэлы хор, галасы вады, зямлі і лесу. Вада гаварыла мужчынскім голасам і сама была ў абліччы мужчыны, сухенькага калючага дзядка, з калючымі вочкамі і калючымі вусікамі і голасам калючым, пранізлівым. А зямля, як і належыць ёй, была жанчынай, падобнай, праўда, на цыганку, чарнявай і ў цыганскай квяцістай хустцы, накінутай на плечы. Лес гудзеў надтрэснута, як дзед Дзям'ян, але то быў не дзед Дзям'ян, а нехта зусім іншы, падобны на яго. А яшчэ нехта крычаў яму ў вуха, забіваў усе іншыя галасы:

—Пара, пара, уставай, ужо ўсе пеўні прапелі.

Мацвей расплюшчыў вочы і ўбачыў перад сабою Надзьку.

— Ты чаго тут? — спытаў ён, не разумеючы, дзе ён і што з ім.— Хто ты?

— Ужо і пазнаваць перастаў.

— Як ты тут апынулася?

— Зайшла праз дзверы, не праз акно. Дзверы расчынены, і поўна хата курэй, на стале нават куры. Прагнала курэй і вось цябе разбудзіла. Ты закрычаў у сне, нядобра так закрычаў: не руш, не руш, не чапай. Дык я даведацца, спытаць хацела: мне мо гэта ты крычаў ці каму іншаму.

— Гэта не я крычаў.

— Ага, я зусім ужо дурная. I цяпер яшчэ ў вуху звініць.

Мацвей адчуў, што і ў яго ў вуху звініць, скаланаецца паветра ці то ад яго крыку, ці то ад крыку старой Махахеіхі, ці то ад учарашняга мітуслівага дня звон гэты застаўся. Учора і закружыўся карагод. I ў гэтым карагодзе ўчора ён урэшце, здаецца, зразумеў, чым бярэ Шахрай, чым бяруць такія людзі, як Сяргей Кузьміч. Ён, Мацвей, лічыў сябе жалезным, лічыў, што здольны рабіць, як ніхто, а на справе ён ні больш ні менш як непаразуменне нейкае перад імі, слабы і нягеглы ён і ў працы ў параўнанні з імі, і ва ўсім іншым. Але іншае было потым, а спачатку нарад ці сімпозіум нават нейкі ў кабінеце Шахрая. Перад тым як трапіць у той кабінет, Мацвей наспеў яшчэ сустрэцца і пагаварыць з праекціроўшчыкамі, што таксама прыехалі па сімпозіум і, чакаючы адкрыцця яго, сумавалі ў прапыленым скверы, які быў аддзелены ад рэзідэнцыі Шахрая аўтамабільнай стаянкай. Мацвей даўно ўжо хацеў сустрэцца з праекціроўшчыкамі, яму неабходна была іх падтрымка, каб пачаць з Шахраем тую самую гаворку, што не адбылася ў Княжборы, да якой ён толькі надышоў, і Шахрай вымусіў яго змоўкнуць. Мо гэта і Лепей, што здарылася так, узрадаваўся ён цяпер. Але гутаркі аб галоўным не адбылося і з праекціроўшчыкамі. Не настроены яны былі на сур'ёзную гаворку, рады не рады, што вырваліся з сваіх кабінетаў.

— Салют-прывет балотнаму богу,— з першых яж слоў далі яны адчуць: нічога аб справе.— Сушыш?

—Прывет-салют чараўнікам кульманаў. Сушу. А вы праекціруеце?

— А мы праекціруем.

— Хранова нраекціруеце,— Мацвей усё ж не траціў надзеі на сур'ёзную гаворку, а яны забаўляліся.

— Як плоцяць, так і праекціруем.

— Вадасховішча мне ў самыя тарфянікі загналі.

— Куды загадалі, туды і загналі.

— А калі б загадалі на месяц?

— Будзь спок, прывязалі б і да месяца. Не па пасадзе слоў набіраеш.

Мацвей не паспеў нічога адказаць, не паспеў і раззлавацца, пачаў толькі ўскіпаць перад гэтай іх непрабіўнасцю, гатоўнасцю зводзіць усё на пустое і ў пустым хаваць, як іх запрасілі ў кабінет Шахрая. Мацвей з праекціроўшчыкамі заходзілі ў кабінет апошнімі, як бы спазніліся, і Шахрай даў гэта ім зразумець кароткім, але асуджальным позіркам. Увогуле гэта быў іншы Шахрай, зусім не такі, якім ведаў яго Мацвей, прывык бачыць, з якім ён калясіў не вельмі даўно па Палессі, толькі што збіраў маліну: гарадскі, кабінетны, самавіты і мажны, цяпер і падумаць было немагчыма, што з ім можна збіраць маліну. I радзімая плямка на яго твары была ўжо не падобная на след, пакінуты ад стрэлу ва ўпор, як яна была дарэчы цяпер, як яна была неабходная твару Шахрая, яна і надавала яму мажнасць і нават нейкую ліхасць, у межах дазволенага ў гэтым кабінеце, пры гэткай мэблі, схемах і дыяграмах, развешаных па сценах, пры ўсіх гэтых людзях.