Віктар Казько - Выбраныя творы ў двух тамах. Том І

Махахей падзівіўся з такога дзіва і не вытрываў, спытаў:

— Дзе ж гэта ты ўзяў столькі дубоў?

— Дзе ўзяў, там ужо няма,— і задаволена, п'яна рагатнуў: — А ты вось, рыбак, рыбку ловіш.

— А я вось рыбку лаўлю.— У словах гэтага чалавека Махахей пачуў не толькі задавальненне, але і пагарду нейкую, што займаецца ён пустым, бавіць толькі час. I таму ён хоць і не дараваў гэтаму чалавеку крадзяжу дубоў, але асуджаць яго не спяшаўся, хаця быў на ўсе сто ўпэўнены: дубы гэтыя — крадзеныя, несумленныя, глотачныя, калі і не ў Сідара Шчура, то ў некага іншага, падобнага па яго, за гарэлку купленыя. Мужыку прыперла, ён і купіў, як мог бы купіць і ў дзяржавы. Уласна кажучы, той жа Шчур быў яму дзяржаваю і нават, пэўна, больш, чым толькі дзяржаваю, яна ж паставіла яго адказным за той жа дуб, дуб быў у Шчура і пад Шчурам, такім чынам, здаецца, не меў ужо да дзяржавы ніякіх адносін. I да таго ж чалавеку гэтаму было са Шчурам прасцей, ён ведаў, як яму да яго падысці, колькі даць, каб без валакіты выбраць, што яму трэба, і з дапамогаю таго ж ІІІчура ссекчы, пагрузіць і павезці. Хіба ж дзяржаве было пад сілу такое. Звярніся да яе чалавек па эшалон лесу, таго ж дубу, тут бы яна пайшла насустрач, з запаведніка, але вытралявала б той эшалон, хоць на мясныя калоды для Сібіры, хоць і за Сібір — куды хочаш: для кабінетаў і ідалаў усякіх дубовых, за мяжу. Пра ўсё гэта Махахей водаў добра, таму што сам будаваўся, нахадзіўся, папрасіўся і паслухаўся. I таму ён асудзіў гэтага чалавека не за крадзеныя дубы, а за іншае.

— Як жа ты наважыўся па такой рацэ ехаць? — сказаў ён з папрокам.

— А што, рэчка не дарога?

— Да бога цяпер гэтая дарога.

— Да бога? — Чалавек зноў задаволена рагатнуў і зірнуў спачатку па неба, потым на Махахея.— Гумарыст ты, толькі мне няма калі з табою жарты жартаваць.

— А ўтапіцца не баішся?

— Утаплюся, тады і баяцца буду, а пакуль жывы — баяцца няма часу.— I ён яшчэ раз зірнуў на Махахея, але цяпер ужо без смеху, як бы просячы прабачэння. I Махахей зазірнуў яму ў вочы і ўбачыў там, як пражыў чалавек сёння раніцу, натугу, з якой ён варочаў гэтыя дубы, пакору і паддобрыванне да лесніка, як ён піў з тым лесніком самагонку, страх і нецярпенне ўбачыў і пашкадаваў яго. I той як адчуў гэтую яго шкадобу і спачуванне:

— Ты не бойся, не бойся за мяне, мы — яршы — народ жывучы. Мы на гэтай рэчцы кожны год ездзім, пакуль хто-небудзь ды не ўтопіцца.

— Усё-такі топіцеся?

— Топімся.

— I ездзіце?

— I ездзім...

— А чаму яршы?

— А мянушка ў мяне такая. I вёска паша Яршамі завецца.

— Ведаю, чуў,— сказаў Махахей,— Гэта ў вашай вёсцы, кажуць, мужык мерына пакусаў.

— Брэшуць,— сказаў чалавек.— Ох, і хлусяць жа людзі, не мерына, а кабылу. Вунь жывы сведка, не дасць няпраўду сказаць,— I субяседнік Махахея тыцнуў пугаўём у сцягно коніку. Але Махахей зірнуў не на коніка, а на чалавека.

— Ну што ты на мяне вылупіўся,— і не падумаў адмаўляцца ён.— Я той самы перад табою і ёсць, што кабылку пакусаў.

— Як жа ты яе?

— Проста, за губу,— і, бачачы, што гэтай простасці мала, Махахею хочацца падрабязнасцей, пачаў расказваць падрабязна і здалёку, як яму было трэба ехаць па сена, кабылку далі на паўдня, а яна ўжо адрабіла сваё ноччу, коням жа таксама калі-нікалі адпачыць трэба. I ў аглоблі яна аніяк, ні за якія грошы. Ён і біў, і хваста круціў, і пад хвост ужо хацеў калючку ставіць, ды не трапіла пад руку. Запаліў пад ёю жмак саломы, салома гарыць, поўсць па кабылцы ўжо трашчыць, скура ніжацца, а яна як укопаная, во натурыстая, во дзе прынцыпы.

— Ведае, што звыш нормы прымушаюць рабіць, уперлася, хоць праўленне склікай, ну і мы, яршы, народ калючы, востры. Саломы той жмак, што запаліў, пад хвост ёй, брыкаецца, храпай круціць. Тут і я ўжо ашалеў. Ах ты, воўчае мяса, думаю, у мяне ж работа стаіць, хто ж яе за мяне спраўляць будзе. Наперад кабыле забег, каб у вочы яе акаянныя зірнуць, галаву дзярэ, тады я злаўчыўся, прысеў, падскочыў, добра так, як хто падкінуў мяне, і за губу ёй і цапнуў. Яна галаву ўніз, губы закапыліла, скаціна, каняка, а баліць і ёй, добра ўшчаміў. I стаім мы, зубы адно да аднаго выскалілі. Гляджу я, сляза ў яе з вока, і ў мяне, адчуваю, вочы зашчыпала. Расціснуў я зубы, яна заржала і морду сваю мне на галаву, я і шапку ўжо згубіў, ну, думаю, капцы табе, Ёрш, як хопіць зараз — і няма ў цябе галавы, Ерш. Не, пастаяла так, пастаяла ды тоненька на вуха мне шэпча: «Ты што, ашалеў, жываглот, кусацца ўздумаў, яршына клятая».— «А ты,— кажу,-— таксама, ясачка мая, мо я гэта не кусаў цябе, а цалаваў так?» — «Чаго вы толькі звярэеце?» — «А вы чаго правы качаеце і не слухаецеся? Пайшлі, кажу, рабіць пара, ніхто нашай работы не паробіць. Пайшлі». Заржала яна, пагадзілася, значыцца, і пайшлі. Вось і ўвесь мой страх і расказ.