Віктар Казько - Выбраныя творы ў двух тамах. Том І

Так угаворваў Махахея той, што быў пад ім. I ўпершыню Махахей не згаджаўся з ім. Атрымоўвалася нешта дзіўнае і незразумелае Махахею, як не сам-насам стаяў ён на магілцы таго, што маўчыць ужо каля сарака гадоў, гаварыў не самому сабе, а выступаў перад людзьмі на сходзе, і людзі прыглядваліся да яго, і яму трэба было паказаць сябе. I Махахей адчуў сорам, яму здавалася, што Фурсаў, якога ўжо не было, які ўжо павекі зліўся з зямлёю, пяском і травамі, ветрам і сонцам, наракае па яго, што ён чакае ад яго па сваёй магіле зусім іншага. I Махахей, адчуваючы, як нібы свінцом наліваюцца ногі, бы нехта трымае яго за ногі, заспяшаўся прэч, да рэчкі, дзе можна было адпачыць і падумаць пра што-небудзь іншае, больш прыемнае, увайсці ў цішыню і адзіноту снегу, што зіхацеў і пераліваўся па сонцы, у плынь вады, што пад ільдом не мазоліць вока, у думкі дрэў, што растуць на беразе рэчкі.

Але дрэў, да якіх ён прывык, каля рэчкі не было, стаялі толькі пні, магутныя, як тром чалавекам абхапіць, і ў рост чалавека. «Хто ж сатварыў вас, пні?» — не наважваючыся падысці да іх, прыпыніўся, замёр нават Махахей каля пакінутага гадоў пяць назад на беразе буксірчыка, пакінутага таму, што быў ён ужо вельмі стары і нікуды не варты, ці то таму, што абмялела іх княжборская рачулка, па якой ён не здолеў падняцца ўверх і, падобна на тое, не схацеў спускацца ўніз, выходзіць вусцем на вялікую рэчку, застаўся на мелкім, што стала апошнім яго прытулкам. Махахей добра ведаў, што парубкі па беразе рэчак забаронены, апрача так званых санітарных. Але што тут тыя санітары-леспрамгасы маглі ўзяць, тут яны сваё адсанітарылі ўжо, спляжылі ўсё, што можна было спляжыць, упісаць у план, вольха ж, якая ў план непрыгодная была, скончылася сама. Засталіся толькі. дубы пры самым беразе, вось гэтыя самыя, ад якіх цяпер адны толькі пні, хоць помнікі ўсцягвай на іх і расстаўляй уздоўж берага. У каго ж гэта толькі паднялася рука на гэтыя дубы...

Выходзіла на тое, што ў саміх леснікоў, з-за іх ненажэрнай глоткі сканалі тут дубы. Зразумела цяпер, чаму ён за ўсю зіму ані разу не бачыў цвярозым Сідара Шчура, усё як ні сустрэне — п'яны і п'яны, да таго дайшоў, што неяк патрабаваў, каб ён, Махахей, паставіў яму бутэльку. Вёз Махахей дамоў на дровы сухастоіны, вольху, мо нават і пара бярозак была, з брацкіх магілак браў, з поля ўжо, а не лесу, з ляда, што звёў Мацвей Роўда,— браў без разбору, гарэць будзе — і добра. Здалёку, з другой нават дарогі., замахаў яму Сідар Шчур, заварочвай, маўляў, сюды. Махахей не паслухаўся: трэба табе, дык і сам падыдзеш, не вялікі начальнік. I Сідар з цяжкасцю, але ўзбіўся па цаліку да яго, на нагах не трымаўся: «Білет табе трэба выпісаць, Цімох.— Вочы пасалавелі, і падняць ён ужо іх не можа, і морда шызая, што зямля.— Я падыду да цябе, Цімох».— «Дарэмна ногі патраціш, Сідар,— адказаў Махахей.— Не з твайго лесу гэты алешнік. Лесу, лічы, у цябе ўжо няма».— «Ёсць,— набычыўся Сідар.— Ёсць ляснік, павінен быць і лес».— «Пахмяліся, зірні вакол — дзе той лес?» — «А я ўсё роўна ляснік, і білет табе трэба выпісаць, а не, дык акт складаць будзем»,— вачэй ад зямлі Шчур так і не падняў, так і не зірнуў у твар яму, Махахею. «Складай акт, абавязкова акт»,— сказаў Махахей і панукнуў коніка. Вось па гэтыя «акты» Шчуру, складзеныя ў карчме Лявона Цупрыка, і пайшлі тыя дубы, што стаялі тут. Усё пад актам, і ўсе пад актам, на ўсё ёсць адпаведная паперка, толькі няма ўжо нічога, няма дубоў, аголеная зямля, аголенае неба пад галавою.

I Махахей узняў галаву і паглядзеў на гэтае неба, і яно падалося яму зусім не тым небам, якое ён з дня па дзень прывык бачыць пад сабой. Нечага сёння ўжо не ставала ў тым небе, нешта ўжо было там не на месцы, хаця і сонца было, і месяца агрызак боўтаўся, як боўтаецца ў вадзе надкусаны яблык. Але не адчувалася ў гэтым вясновым сонцы, як гэта было раней, маладой вясенняй моцы і задзірлівасці, і вісела яно, здаецца, не там, дзе б належала яму зараз вісець. Махахей успомніў, што і падымалася яно таксама неяк нязвыкла. I на самой рэчцы ўсё было перайначана, хаця яна, рэчка, здавалася, была такою ж, як і раней, нічога не змянілася ў яе берагах, у яе старыцах, як і раней, правы бераг — пакаты, левы — стромы, круты. I з круч звешваліся на раку ледашы, капала з гэтых ледашоў светлая вада, і светла, як крык вясновай птушкі, сквірчэў, размякаючы ад гэтай вады, лёд, заклікаючы яго, Махахея, да асцярожнасці: вясна, маўляў, хоць і не трашчу, а ўпушчу. I ён запацюкаў перад сабой сякеркаю, спрабуючы трываласць лёду, правяраючы, ці няма прамоіп. Лёд падымаў яшчэ паўсюдна; мо ён бы так і краўся, пацюкваючы, да самай лазы, да правага пакатага берага. Але тут з левага з'ехаў на рэчку параконны і парасанны поезд. Незнаёмы Махахею чалавек вёз гэтым поездам з боку яго Княжбора пяць дубкоў, нятоўстых, але добрых ужо, гонкіх і каржакаватых адначасова.