Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

— А ў вас як у паэтаў? — спытаўся ў Лёні па даро­ зе Брызін. — Заўсёды кажуць па­прыгожаму, ці здара­ ецца і па праўдзе?.. Ты вось па праўдзе хоць раз сказаў што­небудзь?

— У паэтаў няма няпраўды, — адказаў Лёня. — Усё, што яны кажуць — праўда.

Брызін нават спыніўся.

— І як гэта выходзіць?

— Прыкладна так, як выйшла ў вас сёння… Вы нам і манілі — і ў той жа час казалі праўду. Пацягнула?..

— Адцягнуўся я на вас, — рушыў далей Брызін. — Знайшлі ў піўной месца, дзе праўду слухаць.

— Дык у царкву не ходзім, — сказаў Лёня, бо яны якраз праходзілі міма царквы.

Брызін паспрабаваў успомніць, калі ён сам апошнім часам заходзіўся ў царкву, і не ўспомніў. Пакуль жывая была маці, яна званіла яму і на Вялікдзень, і на Каляды, змушала схадзіць паслухаць службу і памаліцца. Служба Брызіна стамляла, ніякай малітвы, апроч «Ойча наш…» да паловы, ён не ведаў, таму ставіў свечкі, з гадамі усё таўсцейшыя і даражэйшыя, бо багацеў, і сыходзіў. Ад­ нойчы, калі прастудзілася і цяжка захварэла на запален­ не лёгкіх тады яшчэ зусім малая Маша, ён пайшоў да царквы на Хрышчэнне, каб набраць вады — патэлефана­ вала маці і сказала, што вада паможа… Каля царквы ён убачыў дзядка, які, паслізнуўшыся, нерухома ляжаў на лёдзе, і ніхто не дапамагаў яму ўстаць, ніхто не схіляўся нават глянуць, ці жывы… Усе душыліся за той вадой, нібы яна вось­вось скончыцца, адпіхваючы адзін адна­ го ад звычайнай, падключанай да вадаправода, трубы. І Брызін тады ўпершыню падумаў, што не толькі ён, а ўсе гэтыя людзі — ніякія не хрысціяне. Яны паганцы, сут­ насць веры якіх на Хрышчэнне — вада, таксама як на Купалле — агонь. І свечкі ў царкве людзі гэтыя ставяць, бо свечкі — агонь. «А людцы! А што ж вы робіце!» — загаласіла нарэшце нейкая цётка, якая патузала нерухо­мага дзядка і падумала, што той памёр. Дзядок, дзякуй Богу, ачомаўся, толькі, здорава страсянуўшыся, не мог стаяць на нагах і, пакуль Брызін вёз яго да бальніцы, усё шкадаваў, што не дасталося яму вады. Брызін прапанаваў сваю, але дзядок не ўзяў. «Не, — сказаў, — яна памагае, як сам набярэш. Я ўсё жыццё да царквы прахадзіў, ве­ даю…» Ну, хіба не паганец?..

Але Машы вада сапраўды памагла — вось табе і ва­ даправод. Хоць, калі б згадзіўся ўзяць дзядок у Брызіна тую ваду, дык што б — Маша памерла?.. Усё гэта выпа­ дак, гульні жыцця. Высакароднага віду спорта, як кажа Маша. Трэба пра гэта падумаць.

Ён назваў дачку Машай на ўспамін пра сваё пер­ шае каханне — тую дзяўчынку, пра якую для сябе само­ га нечакана расказаў сёння ў піўной кампаніі. Расказаў амаль так, як яно было, хоць было яшчэ страшней. Калі тых двух рабочых з малаказавода асудзілі на смерць, у хату Брызіных прыйшла маці аднаго з іх, якая паўдня размаўляла з маці Андрэя, і ўрэшце яны паставілі яго перад абразом і сказалі: «Кляніся перад Богам, што не зманіў. А зманіш зараз, Бог цябе пракляне, і пра­ клён Ягоны будзеш несці і па гэтым, і па тым свеце». І Брызін, у якім не было ўжо нічога, апроч страху і адчаю, прызнаўся, што зманіў. І адразу зразумеў, што прызнаўся дарма, бо маці ягоная сказала: «Тады я цябе прад Бо­ гам праклінаю. І не пазбыцца табе майго праклёну, па­ куль не замоліш грэх, пакуль Бог не даруе. Ідзі з майго дому, ідзі ад мяне…»

Паўтары гады Андрэй пражыў з бацькам, які, як паз­ ней аказалася, быў апошнім гаўнюком, ментоўскім аген­ там, пад прымусам якога Андрэй і «апазнаў» на судзе тых двух рабочых… Пасля Брызін з’ехаў вучыцца ў Мінск, а з маці болей так і не бачыўся — яна толькі званіла і змушала хадзіць у царкву і маліцца. Іншым разам яшчэ пыталася, як там Маша расце, але да канца жыцця так і не даравала.

З жанчынаю з іменем Маша, з якой пазнаёміў яго Сініцын, ён і ажаніўся. Калі яна, маладая і здаровая, памерла пры родах, дык першае, пра што падумаў Брызін — пра праклён. Ён запанікаваў, замітусіўся, тросся над дач­ кой, якую выразалі з ужо мёртвага цела жонкі, як жа­ брак не трасецца над апошняй капейчынай і багацей над усім сваім багаццем. У тым, каб хадзіць да царквы і шчы­ ра маліцца, патрэбы ён так і не знайшоў, але і без таго ўсё ў іх было добра; было добра да той пары, пакуль у апошні раз не пазваніла маці і не сказала, што хутка ёй паміраць, і перад смерцю яна б хацела пабачыць унуч­ ку. Брызін учапіўся за гэта, у яго ўзнікла нават надзея, што праз Машу пашле яму маці дараванне — не камен­ нае ж у ёй сэрца, але выйшла інакш: трынаццацігадовай Машы, як на споведзі, маці перад смерцю ўсё і пра ўсіх расказала…

Адзіная сустрэча ўнучкі з бабуляй абышлася і для Машы, і для Брызіна дорага. Апроч таго, што гады ча­ тыры між імі нічога не ладзілася (тады Брызін і завёў у доме, як пасярэдніцу, Таісію Арчыбальдаўну), у Машы пачаліся цікозныя сутаргі: перасмыкаліся то мышцы тва­ ру, то плячэй — і ўрачы казалі, што гэта вельмі сур’ёзна. Брызін, не шкадуючы грошай, вазіў дачку на блізкія і далёкія курорты, паказваў яе найлепшым дактарам, але гэта мала дапамагала. Можа, і не дапамагло б, калі б клін клінам не выбіла.