Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

Падрыхтаванае на падставе: Някляеў, Ул. Цэнтр Еўропы : апавяданні, аповесці / Уладзімір Някляеў. — Мінск : Медысонт, 2009. — 440 с. — (Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў «Кнігарня пісьменніка » ; вып. 1.).

Рэдактар: Барыс Сачанка

Copyright © 2013 by Kamunikat.org

Усё, упэўнены, будзе: і рэцэнзенты, і крытыкі, і чыта­ чы, якіх прывабіць ужо сама назва ды імя аўтара гэтай выдатнай кнігі, і разбяруць яны як след уключаныя ў яе аповесці і апавяданні, і распаляць у чарговы раз дыскусію пра кандыдата, вартага самых найвысокіх, уключна з нобе­ леўскай, прэмій… Усё будзе.

Я ж хачу згадаць наступнае. Некалі прачытаў у «Полы­ мі» аповесць «Прага», і да таго яна мяне ўзрушыла, захапіла, так даўно не было ў нашай прозе нічога падобнага, так заха­ целася патэлефанаваць аўтару, напісаць яму ліст — маўляў, віншую з несумненнай удачай, дзякую за чытацкую радасць, за ўзбуджэнне, за асалоду ад сапраўднай рэчы і т.п.; дзеля аднаго гэтага твора варта было перажыць усе эмігранцкія мітрэнгі (Уладзімір Някляеў жыў тады за мяжою: ці то ў Польшчы, ці то ў Фінляндыі...)

Але ж мы — беларусы. Дый куды тэлефанаваць, каму пісаць, дзе той аўтар, у якіх палесцінах? Сказаць пазней пры сустрэчы? Перагарыш да таго часу, а потым — ці так яму гэта трэба? — хіба ён сам не лепш за цябе ведае пра тое, што ды як напісаў?

Тым не менш, усё ж нейкія запісы я зрабіў, і яны захаваліся да цяперашняга часу, абвергнуўшы мудрую параду:

«Захоўвай любую, нават самую непатрэбную рэч тры гады, і калі за гэты час яна не спатрэбіцца — смела выкідвай». Мае нататкі праляжалі ўдвая даўжэй — і вось прыдаліся.

Паколькі ў згаданых нататках мая ўвага акцэнтавала­ся на аповесці «Прага», дык з яе і пачну.

Аповесць «Прага» Уладзіміра Някляева — гэта вывера­ ная, напісаная на сучасным матэрыяле вельмі таленавітым пяром кінематаграфічная трагедыя. На адно нараджэнне ў ёй прыпадае больш за дзесяць смерцяў.

У цэнтры твора своеасаблівы перакулены трохкутнік, ці нават ромб, а яшчэ дакладней — актаэдр, бо хто тут толькі з чыімі жонкамі, палюбоўніцамі, дочкамі і ўнуч­ камі не спіць або не спаў. Асноўныя персанажы — двое мужчын­бізнесоўцаў. У аднаго, Андрэя Брызіна, дачка­ студэнтка Маша, другі, Артур Сініцын, сам­адзін. Брызін з Сініцыным увесь час на нажах, асабліва, як піша Някляеў, па разгулёне. Пасля чарговай сваркі Сініцын нібыта з рэўнасці да палюбоўніцы едзе Брызіна забіваць, а хут­ чэй — проста прыпалохаць; убачыўшы, што з гаража вы­ язджае «Масквіч» Брызіна, Сініцын са злосці і з гарачкі тараніць яго сваёй «Маздаю», а ў выніку забівае Машу, якая была за рулём «Масквіча»; д зяўчына памірае ў шпіталі. У фінале высвятляецца, што Сініцын забіў сваю дачку. Такая вось развязка.

Д зеянне аповесці амаль усё ўкладваецца ў ад зін дзень. Андрэю Брызіну па справах камерцыі трэба тэрмі­ нова ехаць у Прагу (якое сімпатычнае абыгрыванне на­ звы твора). Аднак перад гэтым ён загуляў, згубіў клю­ чы ад машыны. У выніку паездка ў казачную сталіцу Чэхіі падмяняецца празаічнай пахмельнай прагай — пі­ вам ды гарэлкаю ў забягалаўцы на Нямізе (таксама сім­ воліка).

Пры ўсім пры тым гэта «лінейны падтэкст», асаблівай нагрузкі ён не нясе, як і любы іншы сюжэт не нясе яе ў сапраўдных мастацкіх творах. Дык вось, прымаючы пад увагу, што сюжэт у творы — рэч другасная, аповесць насычана мноствам каштоўных знаходак і адкрыццяў. Але перад усім: героі — жывыя люд зі, ім верыш (іншая справа, ці верыш матывацыі іх учынкаў, але пра гэта ніжэй), бачыш, як яны ход зяць, у што апранаюцца, што ядуць — да адчування паху і смаку, чуеш, як яны га­вораць — да ілюзіі, да прымітыўнага жадання шукаць прататыпаў.

З самага першага сказу аповесць бярэ ў палон сваім напружаным, уласцівым Някляеву­паэту, рытмам, інта­ нацыяй. «Андрэй Брызін ляжаў на вузкім тапчане ў пры­ хожай, дзе ён заўсёды, калі начаваў дома (інфармацыйная насычанасць, — А.Ф.) прачынаўся пасля шырокага разгу­ лёну, і галавой чалавека, які некага забіў, на кавалкі пасек і пад плотам закапаў, падлічваў страты з учарашняй п’янкі. Грошы — само сабою, іх і лічыць няма чаго, хоць і шка­ да: мог купіць бензапілу...» — звернем увагу на сціслую — нічога лішняга — будову сказаў; рэдка які пісьменнік утрымаўся б, каб не паставіць «бы» пасля «мог».

Варта звярнуць увагу і на новую для беларускай лі­ таратуры тэму, ці, лепш сказаць, новы ракурс тэмы: біз­ несоўцы, якія не растапырваюць пальцы з прычыны і без (так, некалі гэта было нова і надзённа), а ў якіх баліць ду­ ша, якія плачуць і смяюцца, адчуваючы ўсё тое ж, што ўсе жывыя людзі. Усе — простыя смяротныя, і выяўляюцца іх характары ў самых простых жаданнях і дзяннях: ці то гэта дзіцячая мара Брызіна пра бензапілу, ці то гэта зва­ нок Сініцына Брызіну пасля трагедыі з Машаю.