Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

Зэнусь, вызваляючыся, трохі пасунуўся па лаве і апынуўся якраз у слупе святла, што коса, як кроква на даху, клалася з вакна. Срэбрам заблішчэла сівізна, свят­ ло ўдарыла Зэнусю ў вочы, якія адразу заслязіліся, і ён загаварыў, прыціснуўшыся спінай да печы і невідушча гледзячы ў святло:

— Яно і мне не трэба было, пакуль Данута не пры­ снілася… На першы дзень вялікага паста… пасля яшчэ тры ночы запар. І ўсё з адным: пакайся ды пакайся, павініся ды павініся. Скажы Нічыпару, што сталася з сынам ягоным. Каб гатовы быў з ім спаткацца…

Нічыпар павярнуўся з боку на спіну, каб не глядзець на Зэнуся, слёз ягоных не бачыць, ды ўсё адно бачыў і яго, і слёзы, а тут яшчэ Казімір з папом утаропіліся ў Нічыпара: як табе, маўляў, такое? — таму ён спытаў:

— Якім маім сынам?..

Спытаў ён абы спытацца, бо калі яно ўсё было і ці было наогул, але пытанне ягонае дадало, здалося, сілы Зэнусю, які ўжо далей казаў, не спыняючыся — да са­ мага канца…

— Яно праз выпадак усё выйшла, я наўмысна не думаў… Калі мяне забралі, дык у раён на матацыкле павезлі, і паехалі там якраз паўз дома, дзе Зося, сястра мая жыла — а яна ў вакне. Убачыла мяне і да свайго ка­ ханка кінулася, якога аж з Масквы прыслалі, і ён нібыта і начальнікам ніякім не быў, але над усімі камандаваў. Ён і сказаў следчаму, таксама маскоўскаму, каб замяніў мяне на некага… Таму ўсё адно, каго пасадзіць, але як замяніць? Паказанні нейкія трэба, што не я вінаваты, а нехта. Следчы пытае: хто можа даць паказанні?.. Я і сказаў, што, можа, Казімір, усё ж брат, хоць і стрыеч­ ны… Тады паехалі па Казіміра, ён і напісаў, як старшы­ ня сельсавета, што я не вінаваты. А следчы кажа: гэтага мала. Трэба яшчэ напісаць, хто…

— А што я… — набраўшы духу, хацеў нешта сказаць, перапыняючы Зэнуся, Казімір, але не змог дагаварыць, забіўся ў кашлі.

Зэнусь не стаў чакаць, пакуль ён сціхне.

— Я праз Дануту не любіў цябе, Нічыпар, да нянавісці не любіў, дык і сказаў, што ты падпаліў. А Казімір напісаў… Следчы прыстрашыў: калі не напіша, дык і яго вінаватым можна зрабіць, мала што старшыня…

Казімір сціх нарэшце кашляць, кіўнуў галавой: так і было…

— Мяне выпусцілі, а цябе пасадзілі, — не спыняючы­ ся, доўжыў Зэнусь. — А калі мы выпівалі з Вазянковым, такое прозвішча ў таго маскоўскага было, дык я выпіў і нагаварыў, што кахаю Дануту і яна кахае мяне, і мы хо­ чам быць разам. Ён сказаў, што ў такім разе мне нельга вяртацца ў вёску, бо ўсе ўсё зразумеюць, паехаў і забраў Дануту. Тая нават не ведала, куды ён яе забірае, думала, што ў высылку ці турму… Мяне ўбачыла: крык, плач… Але яна мяне таксама кахала, чуеш?..

— Чую… — абыякава гукнуўся Нічыпар. — Як ты сказаў прозвішча таго маскоўскага?..

— Вазянкоў… Ён усё гэта дзеля таго рабіў, каб Зося з ім была. Ажаніцца з ёй не хацеў, асцерагаўся, мусіць, што заходняя, але вось, каб была… У яго пад Масквой маці жыла, адна ўжо, старая, ён туды нас і выправіў, каб нікому тут на вочы не трапляліся… Там Данута нарадзіла і, як я ні злаваў, назвала сына Нічыпарам, бо твой… Той падрастаў і такім падобным на цябе рабіўся… Я ў спра­ тах Дануціных, у пачаку такім невялічкім, як з­пад папя­ рос, фотакартку тваю знайшоў, вазіла ж з сабой, дык не адрозніць, толькі малы… І гэткая рэўнасць паліць мяне стала, такая рэўнасць, ну вось усё нутро… тут… во тут… — узяўся Зэнусь рукамі за грудзі і, слізгаючы ўслед за со­ нечным святлом, якое сплывала з ягонага твару, радзела і гасла, стаў хіліцца — спінай і галавой па печы — на пра­ вы бок, на мыліцы, да краю лавы, з якой кульнуўся на падлогу ў апошнія праменні вечаровага сонца — Казімір не паспеў яго падхапіць…

Падхапіўся поп, падняў Зэнуся пад пахі, усцягнуў на канапу каля сцяны ад лесу, за якой Нічыпар з Казімірам знайшлі некалі золата… З хвіліну ён мацаў пульс, слухаў, прыпаўшы да грудзей, Зэнусява сэрца, пасля склаў на грудзях ягоныя рукі:

— Усё. Прымі, Госпадзі, душу раба твайго…

— Во халера… — выдыхнуў Казімір. — Нездарма, выходзіць, спяшаўся… Толькі для чаго, га?..

— Каб паспець, — сказаў, жагнаючыся, поп. — Трэба людзей паклікаць, дахаты перанесці…

Казімір цяжка падняўся з лавы, ступіў да канапы:

— Паклікаць­то можна… Але што ў хаце? Адзін ляжаць будзе?.. Ну што ты маўчыш, Нічыпар?

— А што казаць?

— Скажы што­небудзь…

— Лёгка памёр… Няхай сабе тут ляжыць, мне не замінае…

Поп паглядзеў на Нічыпара здзіўлена.

— Можа, сапраўды… Труна будзе, тады ўжо… Толькі абмыць і пераапрануць бы яго, пакуль не скачанеў.

Казімір схіліўся да Зэнуся, без патрэбы паправіў яму рукі на грудзях.