Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

— У што пераапрануць? Усё ягонае на ім…

— Не ў куртцы ж хаваць… Хоць бы кашулю белую…

— Няма ў яго белай кашулі…

— У мяне ёсць, Антаніна купіла… І сарочка, і гарнітур…

У шафе вазьміце, — сказаў Нічыпар, і Казімір спытаў, да шафы пратупаўшы і касцюм з яе дастаючы:

— А ты сам хіба паміраць не збіраешся?..

Дзіўна ўсё ж, што Зэнусь памёр, а Казімір жывы. Ды яшчэ, чаго добрага, Нічыпара перажыве, хоць і старэй­ шы… Нічыпар паспрабаваў зазірнуць Казіміру ў вочы, але ў іх не напісана было: перажыве, ці не?..

Казімір з папом распранулі Зэнуся, з большага абмылі, пачалі апранаць. Поп куляў нябожчыка з боку на бок, а Казімір нацягваў на яго апратку, купленую Антанінай на смерць Нічыпара…

Апрануты, Зэнусь выглядаў прыгожа. Па­гарадскому…

— Яму б і гальштук пасаваў, — сказаў Казімір. Гальштука ў шафе не было, затое была труна на гарышчы, і Нічыпар падняў руку, паказаўшы ў столь:

— У мяне труна на гарышчы…

Зняць труну аднаму папу было не пад сілу, вырашылі зрабіць гэта заўтра…

— Пайду ў сельсавет даведку напішу, што памёр, — зазбіраўся Казімір. — Во лёс: дзіця з жонкай забіць, са­ мому ледзьве не забіцца, а памерці ў хаце бацькі таго дзіцяці, ды яшчэ…

Казімір асекся.

— Дагаворвайце, — сказаў поп. — Вам таксама не лішне павініцца.

— А я тут пры чым? — заўпіраўся Казімір. — Тут я зу­ сім не пры чым. — І адразу ж згадзіўся з папом. — Хоць, мусібыць, праўда ваша: не было б таго — не было б гэ­ тага…

Нібы ўспомніўшы, што ён хворы, Казімір кашлянуў раз­другі, сеў на лаву. Расшпіліў паліто, якое не здымаў нават тады, калі прыбіралі Зэнуся.

— Гэтага ж ніхто не бачыў, як яно было… можа, проста зляцеў з дарогі на тым матацыкле, які купіў… Замачыў, можа, купіўшы, і на падпітку быў… Але, калі са мной выпіваў, дык плакаў, што наўмысна. Крычаў, што не вытрываў, гледзячы на твайго сына, які ён падобны на цябе і як яна яго любіць, звар’яцеў ад гэтай самай рэўнасці, сам звярнуў з дарогі, калі яны ўтраіх на тым матацыкле пад той Масквой ехалі. Сабе спіну зламаў, а яны… — І Казімір падняўся. — Вось так… Каяўся ён. Да­ руй, Нічыпар.

Ніякавата пастаяўшы і не дачакаўшыся адказу, Казімір рушыў да дзвярэй.

— Ну, як сабе хочаш…

— Пачакай, — спыніў яго Нічыпар. — Ты помніш, як мы з табой золата знайшлі?

Казімір прыпыніўся нерашуча:

— Помню…

— І дзе яно?

— Дык здалі…

— Во­во… Усё здалі…

Нічыпар не казаў болей нічога, Казімір узяўся за клямку, тая бразнула жалезам аб жалеза, і Нічыпар спытаў:

— А скажы, Казімір, калі б я…

— Што?

— Калі б я тады прапанаваў падзяліць золата, ты ўзяў бы палову? Толькі шчыра скажы, як на споведзі…

— Дык ты ж не прапанаваў, — не марудзячы, адказаў Казімір і, пазмагаўшыся з намоклымі дзвярыма, адчыніў іх і зачыніў за сабой, нават з папом не развітаўшыся.

Поп стаяў, уважліва ўзіраючыся ў твар Зэнуся.

— Як прасвятлеў… Вось што значыць паспавядаўся… пакаяўся… А нашто вы сказалі, што яны на мяне нага­ ворвалі?

— Хто яны?..

— Зэнусь з Казімірам.

— Дык не толькі яны… Усе… І яны…

Падсунуўшы крэсла бліжэй да Нічыпара, поп сеў.

— Ведаеце, мой бацька і дзед святарамі былі, дзеда саслалі… Пятнаццаць гадоў па лагерах, цудам выжыў. Калі вярнуўся, амаль нічога не распавядаў, толькі адну гісторыю. Іх па Енісеі на баржы да лагеру цягнулі, а ўжо чутка прайшла, што ў вусці Енісею, за Ігаркай, баржы топяць. Разам з тымі, хто на іх… Нехта не верыў: як гэта?.. А хтосьці да смерці рыхтаваўся: маліўся, спавядаўся… І адзін адкрыўся святару ў забойстве. І прызнаўся, што не раскайваецца, не шкадуе, што забіў. Усіх бы, сказаў, пазабіваў, бо лютую меў да ўсіх людзей нянавісць. Так­ сама і да Бога, які іх стварыў… Амаль жа ўсе астатнія казалі, што любяць Бога як і блізкіх сваіх… І вось калі баржа тануць пачала, выпадкова, бо яе ад буксіра адар­ вала і аб скалу прыбярэжную ўдарыла, дык людзі на тую скалу адзін па адным караскаліся. Па блізкіх сваіх. Па спінах, па галовах, адзін аднаго топчачы і скідваючы ў ваду. І святара, дзеда майго скінулі… Ніхто й не падумаў дапамагчы яму зратавацца, апроч аднаго чалавека. Таго, які прызнаўся ў забойстве і нянавісці да людзей. Паспавядаўся…

Поп гэтак жа ўважліва, як толькі што ў твар Зэнуся, угледзеўся ў твар Нічыпара. Нічыпар не адвёў вачэй:

— Вы да чаго гэта?.. Поп падняўся.

— Так, успомніў… Свечкі ў вас ёсць? Трэба было б свечку паставіць.

— За абразом на чыстай палавіне. Калі Антаніна дзве­ры туды не замкнула, яна замыкае…