Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

— Для сына. Паштар Ютка Казубоўскі абяцаў яму прынесці, але запіў і не прынёс.

— Ну, я здыму яго з паштароў! — пагразіўся Сталін. — А цацкі на елку ёсць?

— Толькі папяровыя, сын з Альбінай зрабіў. А бліскучых няма.

— А ў мяне ёсць, — сказаў Сталін і пачаў чапляць на елку цацкі.

Дзіўныя гэта былі цацкі… Сталін павесіў на елку ма­ ленькага бліскучага паштара Ютку Казубоўскага, стар­ шыню Мацея Цяжкароба, папа, дзяка, Альбіну, Хрузь­ ку і яе маці, калмыка, раённага гэбіста і ляснога брата Сівакоўскага, маленькіх бліскучых татараў і маленькіх бліскучых габрэяў… ён вешаў і вешаў, чапляў і чапляў, а цацкі ў яго не канчаліся і не канчаліся — не елцы ўжо месца не было.

— Дзякуй, досыць, елка не вытрымае, — падзякаваў бацька, а Сталін спытаў, шукаючы па кішэнях:

— А Яромха дзе? Ты ў мяне Яромху забраў?.. — І загадаў вартавым: — Зрабіць з яго цацку замест Яромхі!

Вартавыя рынуліся на бацьку, ды бацька як махне сякерай! — яны ў спудзе назад, за дзверы пад надпісам Л Е Н И Н, а Сталін спрытна, як вавёрка, на сцяну ўскочыў, на вежу ўскараскаўся і ў гадзінніку, у часе сваім схаваўся. Крыкнуў адтуль, галаву высунуўшы: «Не вер­ нешся, пакуль я жывы!» Бацька ўскінуў на плячо елку і пабег з Краснай плошчы дахаты. Ён бег, бег, бег, а з блакітнай елкі асыпаўся сіні снег, падалі, падалі, падалі і разбіваліся цацкі: поп, дзяк, Хрузька, калмык, гэбіст, габрэі, татары… — ніводнай цэлай сталінскай цацкі не засталося, усе пабіліся… Мірону так шкада было і цацак, што былі людзьмі, і людзей, якія былі цацкамі, а бацька паўстаў на парозе з пустой елкай, але такой блакітнай, што ад яе ўся хата зазіхацела, і сказаў: «Нічога, Мірон. Была б елка, а цацкі знойдуцца. Твае папяровыя начэпім, давай іх сюды…» Мірон кінуўся даставаць цацкі, што зрабіў з Альбінай… убачыў, прачынаючыся, зіхатлівае сонца ў марозным акне, Альбіну ў кажусе, якая ставіла елку ў кут, зляцеў з печы:

— Дзе татка?!.

Выскачаў голы з хаты ў сені:

— Тата!!.

— Ты куды?.. — злавіла яго ў кажух Альбіна, прыціснула, стала супакойваць, гладзіць па галаве. — Пайшоў бацька, справы ў яго, праз год вернецца… А я таксама прачынаюся і дзіўлюся, скуль гэта елка?.. Думала, дзед Мароз прынёс…

Мінуў і Новы год, і праваслаўныя Каляды, і Хрыш­ чэнне — маці вярнулася напачатку вясны. Апранутая, як гарадская, узбуджаная, з падарункамі: Альбіне прывезла сукенку, маленькаму Мірону маленькую матроску і бес­ казырку з якарамі на стужцы і надпісам в а р я г.

— Хто такі вараг?.. — спытаў Мірон, падскокваючы да люстэрка, каб зірнуць, як выглядае ён у матросцы і бес­ казырцы, і Альбіна, якой ён замінаў, адказала:

— Вораг.

З Мірона зляцела бесказырка і ён не стаў яе падымаць.

— Не блытай яго, ён і так заблытаны.. — падняла бес­ казырку і стала цалаваць Мірона няспынна маці. — Ка­ рабель такі геройскі… Ой, я пра цукеркі забылася!.. На, пасмакуй, ты ж ніколі ў мяне цукерак не еў! — пакла­ ла яна Мірону ў рот цукерку і пракінула скарагаворкай, павярнуўшыся да Альбіны:

— Сталін памёр.

— Усе паміраюць… — круцілася ў новай сукенцы Альбіна — і застыла ў люстэрку, зтуль на маці гледзячы:

— Як гэта Сталін памёр?..

У тое імгненне, у якое маці сказала, што памёр Сталін, Мірон якраз раскусіў аблітую шакаладам падушачку з варэннем і адчуў такую слодыч, гэткую смакату, з якой ніякая раней ім знаная смаката, нават смаката мёду, ці з цукрам расцёртага маку, не раўнялася, і так яно ў ім на ўсё жыццё і засталося: немагчымая смерць Сталіна і не­ верагодная смаката — адно ў другім, як варэнне ў ша­ каладнай падушачцы, усё салодкім­салодкае. «Як добра, што Сталін памёр, а то маці не прыехала б і не прывез­ ла цукеркі, — шчасліва думаў Мірон і раптам яго пра­ цяла. — Дык бацька ж вернецца!..»

— Вернецца, — частавала яго цукеркамі, цалавала і цалавала маці. — Цяпер вернецца…

Восенню ў матросцы і бесказырцы, найлепшым яго­ным адзенні, маці павяла Мірона ў школу, у першы клас, дзе пачалі вучыць яго чытаць, лічыць і пісаць — таму ўсяму вучыць, што ён умеў.

Бацька вярнуўся праз тры гады на Новы год і ўвайшоў у хату з елкай…

Апошняя з Трох Бяроз каля прошчы стаяла яшчэ доўга, з паўвека. Памерла маці, хутка за ёй памёр баць­ ка, Мірон пахаваў іх — і толькі тады апошняя Бяроза ўпала, Мірон застаўся на зямлі адзін.

1993, Менск;

2001, Хельсінкі.

Настаўнік кажа, каб я прыдумаў новае імя для Веры.

Так звычайна робяць, калі пішуць кнігі,

каб не закрануць пачуццяў тых, пра каго пішуць.