Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

Хрузька, на шэсць гадоў старэйшая за Мірона, рас­ казала яму, як яны з братам — тым, другім братам — галадалі, адну траву елі, як у Сухім Доле — там, дзе яны жылі — дзёгцем ім вароты мазалі, бо маці Хрузькіна, чар­ навую атрымаўшы, калмыка ў хату пусціла, аднарукага, але спраўнага ў гаспадарцы, а бацька аказаўся жывы… Ці ж маці вінаватая?.. Яна ж, калмыка ў хату пускаючы, думала, што бацьку забілі смерцю героя, а без мужыка — хоць якога — паспрабуй пражыві, мужык наогул бабе па­ трэбны. Дык бабы сухадольскія ўз’еліся на яе: «Ты кур­ ва! Мы сваіх франтавікоў і з чарнавымі чакаем, ці мала што здараецца!..» — а спраўнага мужыка ў Сухім Доле ніводнага за вайну не засталося, яны б таго калмыка і без рукі, і без нагі сабе забралі… І Хрузька пыталася: «А які мой бацька, ну, які ён?..» Маці дала ёй фотаздымак:

«На, глядзі». На фотаздымку бацька выглядаў суровым: у вайсковай форме, зацягнуты ў партупею — цэліўся ў некага з пісталета. «На таварыша Варашылава падоб­ ны», — сказала Хрузька. Мірон не ведаў, хто такі тава­ рыш Варашылаў, і распавядаў Хрузьцы, які бацька ге­ рой, колькі ён немцаў на вайне пабіў і колькі тут пабіў бандытаў, і як па іх, па бацьку і зусім тады маленькім Міроне, бындыты стралялі ў лесе пад Багушамі, а дзядзька Яромха, які быў матросам, засланіў іх ад кулі і сам загінуў, а злыя, як і ў Сухім Доле, людзі выкруцілі ўсё так, нібы гэта бацька забіў дзядзьку Яромху…

— Скрозь несправядлівасць, — уздыхнула Хрузька. — І ў нас, і ў вас… — І Мірону няўтульна стала: яму здало­ ся, што справядлівасці няма ва ўсім свеце.

— А які таварыш Варашылаў? — спытаў Мірон.

— Вялікі… — Хрузька ўстала з­за стала, за якім яны снедалі, паднялася на цырлачкі і ўскінула рукі ўгору. — Трохі меншы за таварыша Сталіна… — яна апусцілася на пяты… — але вялікі.

— А таварыш Сталін які?.. Хто ён, гэты Сталін?

Яны елі бульбу, макаючы яе ў алей з падсмажанай цыбуляй, і Хрузька не данесла бульбіну да роту, вылупіла на Мірона вочы — і так з разяўленым ротам і вылупленымі вачыма і засталася…

— Сталін — наш правадыр, — хуценька і чамусьці апасліва сказала маці, і больш нічога не сказала.

Пра тое, хто такі правадыр Сталін, Мірон вырашыў вызнаць у паштара Юткі Казубоўскага, які чытаў газеты, таму ўсё ведаў. Ютка даў Мірону часопіс з фотаздымкамі і малюнкамі: «На, тут ледзь не на кожнай старонцы…» Часопіс называўся «Огонёк», у ім на адвароце вокладкі быў вялікі партрэт таварыша Сталіна, і меншы партрэт таварыша Варашылава на другой старонцы быў; бацьку яны абодва саступалі, але на самой вокладцы часопіса было нешта агромністае, большае і за Сталіна, і за Ва­ рашылава, і нават за бацьку з Яромхам, не кажучы ўжо пра Мірона з Хрузькай, большае за царкву і замак, за ўсе Каруны — і называлася гэтае агромністае, большае за ўсё і ўсіх «Кремль. Красная площадь».

Неабсяжная плошча была ўся чырвоная — і ўся ў лютым марозе. Бліскучы іней атачаў чырвоную вежу з гадзіннікам і распаленай зоркай над ёй, зубчастую сця­ ну, якая сыходзіла за край вокладкі і цягнулася, здава­ лася, па край зямлі, прыземістую глыбіну з надпісам Л Е Н И Н, з дзвярыма і вартавымі па абодва бакі дзвя­ рэй, у якія, уяўлялася, увойдзеш — і выйдзеш па той бок свету, адкуль прыйшлі і сталі пад чырвоную сцяну блакітна­ледзяныя, засыпаныя сінім­сінім снегам елкі. З плошчы, нават з папяровай, цягнула такім велічным холадам, што Мірона скаланула, але і вачэй адарваць ад вежы, ад сцяны, ад глыбіны, ад елак, аб ледзяны блакіт якіх апякаўся позірк, Мірон не мог. Плошча была боль­ шай за тое, што ён мог ці не мог, што маглі ці не маглі яны ўсе разам — яна магла ўсё…

— Дзе гэта?.. — спытаў Мірон, і Альбіна, якая жыла ў іх амаль увесь час, бо маці ўсё некуды ездзіла і ездзіла, адказала:

— У Маскве. Нам туды, як да Абрама на піва… Пам­рэм, пакуль даедзем.

З калыскі Мірон вырас, ложак у хаце быў толькі адзін, на ім спала маці і, калі началава, Альбіна, а Мірон з Хрузькай клаліся на печы. Там Мірон і прыклеіў да коміну карціну «Кремль. Красная площадь», на скраз­ ны холад якой яны з Хрузькай, дурэючы, хукалі, але іскрысты іней на чырвоных цаглінах і сіні снег на блакітных елках не таялі ад іх дыхання. З адвароткі карціны — вусамі да коміну — быў прыклеены Сталін.

Хрузька прабыла ў іх болей за год і, калі палюбілася ўсім, прыйшоў ліст з Сухога Долу, ад яе маці, каб Хрузьку пасадзілі на цягнік да Масквы, даўшы тэлеграму, на які, а там яе сустрэнуць… Мірон спачатку перапудзіўся, што ехаць да той Масквы, як да Абрама на піва — Хрузька памрэ, пакуль даедзе, а потым яго зайздрасцю асляпіла: Хрузька, калі не памрэ, наяве ўбачыць «Кремль. Крас­ ную площадь!..»