Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

У раён, што аказаўся горадам, праз які ішоў цягнік да Масквы, праводзіць Хрузьку паехалі на падводзе Юткі Казубоўскага. Мірона таксама ўзялі — і ў каменным го­ радзе каля найвялікшай будыніны ён убачыў каменнага Сталіна, але ж гэта не тое, што «Кремль. Красная пло­ щадь». Пакуль на пероне ўсе плакалі, Мірон паспрабаваў прабрацца ў вагон, каб паехаць разам з Хрузькай, і паехаў бы, калі б правадніца не злавіла яго і не выкінула з там­ бура, з вагона, які ўжо крануўся, на рукі маці, Альбіны, Юткі…

З Ефрасінняй, з сястрой сваёй Хрузькай ніколі ён бо­ лей не ўбачыўся. Яна не памерла па дарозе да Масквы, але калмык, паехаўшы ў Маскву яе сустракаць, напіўся і спаў, чакаючы Хрузьку, на тым жа вакзале, на які прыехаў. Ён спаў на Казанскім, а Хрузька, прачакаўшы яго на Беларускім, пайшла глядзець «Кремль. Красную площадь» — і прапала.

Калі маленькі Мірон стаў вялікім Міронам, дык кож­ нага разу, як толькі аказваўся ў Маскве, ішоў да Крамля на Красную плошчу і выглядаў, шукаў і шукаў сястру сваю Хрузьку — больш яго там анічога не цікавіла. Ён ведаў, што за час, пакуль ён з маленькага Мірона ставаў вялікім, у каменную глыбіну з дзвярамі ўнеслі Сталіна, дапісалі на глыбіне ягонае імя, пасля вынеслі Сталіна, імя сцерлі — і засталося ўсё так, як было… Нерухома, як вартавыя каля дзвярэй, стаялі на плошчы блакітныя елкі, узвышалася вежа з гадзіннікам і распаленай зоркай над ёй, цягнулася і цягнулася зубчастая сцяна…

Паездкі маці ў раён і вобласць нічым не канчаліся — і яна стала ўгаворваць дзяка, якога паабяцаў некалі арыш­ таваць вялікі начальнік з Менску, ды потым пра яго, як і пра вялікага Мірона, забыўся, паехаць у Менск таго начальніка пашукаць: раптам дапаможа…

— Ты што, Наста, з глузду з’ехала?.. — пытаўся на яе ўгаворы дзяк. — Па што мне ехаць?.. Каб успомніў і арыштаваў?..

Пра тое, што можа стацца з дзякам, маці не надта думала.

— Гэбіст жа тут быў, рапарт напісаў, не вінаваты Мірон… — упрошвала маці, ды дзяк не ўпрошваўся:

— Вінаваты! Ён на царкву пайшоў! На абразы, на крыж руку падняў!

— Не за гэта ж яго пасадзілі…

— Бог за гэта пасадзіў!

— Хіба Бог садзіць?.. Што вы такое кажаце?..

Ці на гэтым яна падлавіла дзяка і той сам завінаваціўся перад Богам, ці ад неадчэпнасці матчынай дзяк стаміўся, але згадзіўся ўрэшце, рукой махнуў: «Паехалі!..»

Дзяка не пусціў бацюшка. Каб царкву зратаваць, сам пасылаў яго ў Менск, а ратаваць Мірона — не пусціў.

«Асцерагаецца! — пастанавіла Альбіна, якая на абразы то хрысцілася, то плявалася. — Начальнік жа вялікі і яго абяцаўся арыштаваць, дык будзе ён табе высоўвацца!..»

— Не думай, Наста, што асцерагаюся нечага, — сказаў бацюшка. — Смешна думаць, нібы забыліся пра нешта ў Менску, а дзяк нагадае… Ніколі яны і ні пра што не забываюцца. Надзея не на гэта, а на тое, што антыхры­ сты гэтыя скончацца. Калі не ўсе разам, дык па адным, а да таго нічога добрага не будзе… І не цягайся ты нідзе, толькі сабе нашкодзіш. Не вернецца твой Мірон і ніхто яго не верне, пакуль Сталін не памрэ.

Маці з ягоных слоў нават страху не ўзяла, падумала: бацюшка не проста асцерагаецца, а гэтак баіцца, аж не разбірае, не спасцігае ўжо, што гаворыць. «Хіба Сталін можа памерці?..»

Выбралася маці ў Менск, як заўсёды, адна — распытала толькі дзяка, дзе шукаць там таго вялікага начальніка. Яна трызніла тым начальнікам: ён і царкву сказаў не чапаць, і ба­ цюшку з дзякам не пасадзіў, і Мірона абяцаў перавесці…

Паехаўшы пасля каталіцкіх Каляд, не дачакаўшыся Новага году, маці ўсё не вярталася і не вярталася, званіла толькі зрэдку ў сельсавет, і Мацей Цяжкароб, які стаў замест бацькі старшынёй сельсавета, перадаваў, што жы­ вая, убілася да некага ў пакаёўкі.

— І тое хлеб, — казала Альбіна, — дый да хлеба ка­ пейчыну якую прыробіць. А то малому ні на ногі чаго, ні на плечы нечага.

Пакуль маці не вярталася, маленькі Мірон прысніў, як вярнуўся бацька… Пасля яму здавалася, нібы і наяве было гэтак жа, як ён прысніў.

У тую пераднавагоднюю ноч ён не захацеў класціся з Альбінай, як яны спалі звычайна без маці, лёг на печы і заснуў, гледзячы на карціну «Кремль. Красная площадь», на блакітныя, заснежаныя елкі на ёй. Ютка Казубоўскі абяцаўся прынесці елку, але Ютка лічыў сябе за паляка, загуляў з каляд і не прынёс.

Бацька ў вайсковай форме, зацягнуты ў партупею, вышаў з сякерай у руках з таго боку свету, з каменнай глыбіны, з дзвярэй пад надпісам Л Е Н И Н, мінуў вар­ тавых і ўзяўся секчы елку.

— Ты для каго сячэш? — выглянуў з­за елкі Сталін.