Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

— Па паветры ні лясныя браты, ні лясныя сёстры не лятаюць… — круціў так і гэтак бацькаў карабін следчы. — У карабіне толькі шэсць патронаў.

— Я страляў, але па зайцы, — не адпіраўся ў тым, што страляў, вялікі Мірон. —Сыну зайца абяцаў…

— І дзе заяц?

— Бегае, не пацэліў…

— Заяц бегае, па зайцы не пацэліў, а чалавека ў вока, як вавёрку, — насмешліва не верыў следчы і пераходзіў на крык. — Расказвай, як было! Яшчэ раз, ну!.. І праўду мне, праўду кажы, прызнавайся!

Следчы насміхаўся, страшыў, а вялікі Мірон раз за разам распавядаў усё тое самае… Як Яромха праваліўся ў прыснежаны лясны ручай, як пакінуў ён Яромху каля кастра сушыцца, сам пайшоў паглядзець сляды, выгнаў зайца, стрэліў па ім і амаль адразу пачуў яшчэ адзін глухі стрэл, нават за свой раней той стрэл пачуў, таму і ў зайца не пацэліў, а калі вярнуўся — на разасланай на снезе пустой кайстры стаяў адпіты паўлітэрак, рас­ кладзеная была закуска, а Яромха ляжаў каля кастра з выбітым вокам… І ні следу каля кастра чужога, і нідзе нікога, як сам сябе забіў.

Следчы махаў рукой.

— Ты сыну казкі расказвай!.. То Сівакоўскі, то сам сябе… З дубальтоўкі ў вока? Ды ягоныя б мазгі на дрэ­ вах віселі!.. І дзе ты бачыў, каб сябе ў вока стралялі, ты ж вайну прайшоў?.. Маўчыш?.. Ну, маўчы. Кулю даста­ нуць — ты ў мяне запяеш.

Куля ў галаве Яромхі аказалася з карабіна.

Судзілі вялікага Мірона не звычайным судом у раёне, а ў вобласці — у кабінеце з арэхавымі дзвярыма. Трой­ кай судзілі — першы партыец, першы саветчык і пер­ шы гэбіст — бо не нейкі там Мірон Стаўбун забіў ней­ кага там Альбіна Яромху, а старшыня сельсавета забіў партыйнага сакратара. Выключаны з партыі, выправіўся вялікі Мірон з таго кабінета праз арэхавыя дзверы.

Маленькі Мірон ведаў, што бацька невінаваты, таму плакаў і плакаў днямі і начамі… Маці ездзіла то ў раён, то ў вобласць, дабівалася спаткання з мужам, а ёй адказвалі:

«Ніякі ён табе не муж, ён дваяжэнец». Пасля суда ў арэха­ вым кабінеце бацька стаўся вінаватым не толькі ў забой­ стве, але і ў дваяжэнстве, і ў выпраўленні фальшывай чар­ навой з фронту, нібы ён сам яе выпраўляў і нібы яшчэ ад­ ной чарнавой, сапраўды фальшывай, не было. Вінаватым аказаўся вялікі Мірон нават у анархісцкай барацьбе з Бо­ гам, да якой тыя ж людзі ў тым жа кабінеце яго змусілі.

Для вёскі ж, для карунцаў і без дваяжэнства, і без фальшывай чарнавой, і без Бога ўсё было зразуме­ ла: забіў Мірон Яромху праз тое ж, праз што Яромха страляў па ім, параніў яго ў Наратоўскім лесе… Праз тое ж, з­за чаго біліся яны каля царквы… Праз рэўнасць забіў Мірон Яромху, праз Насту Чаротку. Маці ў вёс­ цы нават пачалі стараніцца, нібы і яна ў нечым была вінаватая, адна Альбіна сказала: «Нам няма чаго дзяліць, мы абедзве страцілі…»

— Нашто наш татка яго забіў, нашто наш татка яго забіў, ну чаго ты плачаш, чаго ты плачаш?.. — сама ледзь не кожны дзень плакала над маленькім Міронам маці — у адзіноце, у цёмным выцці зімовых сцюж, у халоднай і галоднай хаце. А калі маці ездзіла ці ў раён, ці ў во­ бласць, дык Альбіна, сястра Яромхі і сяброўка маці, да­ глядаючы маленькага Мірона, бо не было ёй болей каго даглядаць, таксама плакала і пыталася:

— Ну нашто твой татка забіў майго брата?..

Праз дзень­другі маці вярталася, і Альбіна дапытвалася ў яе безнадзейна, як у хворай:

— Куды ты ўсё ездзіш ды ездзіш?.. Па што?.. Для чаго?..

— Хоць бы сляды знайсці якія… Хоць бы даведацца, дзе ён і што з ім…

Калі скончылася зіма і настала вясна, маленькі Мірон перастаў несуцешна плакаць, ляжаў моўчкі і глядзеў у столь, дзе не было чаго бачыць, ці спаў з адкрытымі ва­ чыма.

— Страшна, Наста… — казала Альбіна. — Яшчэ страш­ней, чым плач бясконцы… І што ён бачыць?

— Нешта ж бачыць, я ўжо звыкла, — падыходзіла да калыскі, у якую пераклалі Мірона з люлькі, маці. — Не­ шта ж ведае…

Неяк у сонечны, ясны і звонкі, з капяжамі, дзень, вяр­ нуўшыся ці з раёна, ці з вобласці з нейкай добрай вест­ кай, з маленечкай нейкай надзеяй, маці ні з чаго, про­ ста з павесялелага настрою спыталася:

— Мірон, наш татка не забіваў нікога?

— Ага, ён табе скажа, — з другога боку калыскі падшла Альбіна. — Дый як гэта не забіваў, калі на вайне быў? — І тут жа спытала сама:

— Мірон, наш татка не забіваў нашага Яромху?.. Маленькі Мірон паглядзеў працягла на Альбіну, на маці, нібы вызнаваў, ці ўсур’ёз яны пытаюцца, і з боку ў бок пакруціў галавой — раз, другі і трэці:

«Не. Не. Не».

— Госпадзі!. — схапілася за сэрца маці і абсела каля калыскі.