Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

Калі вайна скончылася, мяне пакінулі ў Прусіі рэпа­ рацыямі займацца, нагледзеўся я, як палкоўнікі нашы з генераламі барахло вагонамі вывозілі… А я тым ча­ сам жалеза цягаў, млыны вадзяныя ў прусакоў разбіраў і ў Расію адпраўляў. Раптам аб’яву чытаю ў газеце армейскай: хто памятае, дзе ў сорак першым годзе, пры адступленні, тэхніка наша кідалася, хай паведаміць, а знойдзецца тэхніка — узнагарода. Я і паведаміў, мяне ў самалёт — і сюды. Мы тут якраз адступалі і ў лесе Наратоўскім дзесятак гармат схавалі, не было іх чым і як цягнуць. Тапчуся, блукаю з асабістамі па лесе гэтым дзень, другі — не магу знайсці. І тут нібыта — і не тут. Асабісты нацягаліся — і да мяне з пагрозамі: «Ты што, жарцікі строіць? Захацеў узнагароды? Дык мы цябе!..»

«Давайце, — кажу, — у тутэйшых спытаемся. Можа, бачыў нехта, не іголкі ж у сене». Ды пытацца, аказваецца, нель­ га, бо не магла Чырвоная Армія ў лясах зброю кідаць. Такая нявыкрутка, я ўжо не рады, што на ўзнагароду тую паквапіўся, а на трэці дзень твая маці да нас на ўзлеску падыходзіць: «Вы не гарматы шукаеце?..» Я, як яе ўбачыў, самлеў: вось яна — узнагарода!

«Гэта праўда, — усміхаецца маленькі Мірон, — а тое, што бацька ўпершыню ўбачыў маці, калі з дзядзькам Мацеем у вёску ўехаў, для некага прыдумана, можа, для Яромхі. Маці за бацьку таму і пайшла, што ён да яе вярнуўся ».

— Знайшліся тыя гарматы… За чатыры гады ў балота ўгразлі — адны рулі тырчаць. Мяне на машыну — і ў во­ бласць. Па ўзнагароду, думаю, а там мне кажуць: «Вайна скончаная, ты дэмабілізаваны, але застаешся салдатам партыі, якая пасылае цябе на фронт калектывізацыі, на арганізацыю калгасаў у вызваленай ад ворагаў Заход­ няй Беларусі!» Я арганізоўваў калгасы ў Расіі, ведаў, што гэта такое, і падумаў адразу: «Вайну праскочыў, а тут заб’юць!» «Ніяк не магу, — адказваю, — у мяне сям’я дома: жонка і дзяцей двое». «Гэта ўся праблема? — пыта­ юцца. — Дык мы яе вырашым». І напісалі, каб не чакалі мяне дома, бо загінуў я пры выкананні сакрэтнага за­ дання. Яшчэ адну чарнавую ў сям’ю маю паслалі, разу­ мееш? Дзве чарнавыя за адну вайну на мяне прыйшлі, а я ўсё жывы і жывы…

З калгасамі ад мяне не адчапіліся — і я сюды папрасіўся. Калі ўжо калгасы арганізоўваць, дык тут, каб з маці тваёй быць. А там не разводзіўся, бо двойчы забіты — як развядзешся?..

Калі прыйшла другая чарнавая, жонка тая давай ва ўсе канцы пытацца: дык дзе і як мой муж загінуў?.. Ну, і высветлілася ўрэшце, што нідзе і ніяк. Мусібыць, пара мне недзе і неяк загінуць, як ты думаеш?..

Маленькі Мірон думае пра тое, чаму вялікі Мірон, які нідзе і ніяк не збіраецца гінуць, кажа, што загінуць яму пара, гаворыць пра гэта — абы гаварыць. Мірону не­ прыемна, што бацька, які не пабаяўся ні лясных братоў, ні пісталетаў, баіцца нейкага дваяжэнства, аліментаў, жонкі… Хіба вайна, з якой ён вярнуўся, не страшней? Блытаніна сярод гэтых дарослых… Блукаюць адны ў ад­ ных, як у лесе.

— Заблукаў я, Мірон, заблытаўся… І вас люблю — і тых шкада, і не жыву ні тут, ні там. Да таго ж — як бы і не жыў яшчэ зусім. На вайне хіба… Ты зноў не паверыш, але вайна — найлепшае, што ў маім жыцці было. Што я да вайны меў?.. Работу з раніцы да ночы. Варочаў ды варочаў зямлю, гной, дровы, каменне… Праўда, ордэн мне далі, сам Калінін начапіў. Я з Масквы ехаў, ордэ­ нам бліскаў, думаў: «О­го­го! Цяпер, з ордэнам, зажы­ ву!..» А з тым ордэнам зноў за плуг. Ды яшчэ паганя­ юць: гэй ты, з ордэнам, хутчэй давай рухайся, на цябе раўняюцца! І пасля вайны тое ж… Вось і застаецца вай­ на ва ўсім гэтым, як палонка ў лёдзе. Падплываю і ды­ хаю… Нехта смерць, кроў успамінае, а я не. Смешнае, вясёлае ў памяці… Ведаеш, якую дзядзьку Мацею, які таксама пакінутую зброю знайшоў, узнагароду далі?.. Веласіпед! А веласіпедаў тых у Кёнігсбергу, як гразі ў Казані. Паўсюль наваленыя, па вуліцах ад іх не праехаць, не прайсці. Ён і кінуў сваю ўзнагароду да кучы. Ранкам прачынаецца, а каля ложка ягонага — два веласіпеды. Ён вон іх адзін за адным, назаўтра ўстае — чатыры! І так дзень за днём: хлопцы не ленаваліся веласіпеды яму цягаць, вар’яцелі ад рогату… На вайне яно так: сёння жывы — сёння шчаслівы. Калі б заўтра вайна, з песнямі пайшоў бы, абрыдла ўсё…

— Не пойдзеш ты нікуды! — паўстае перад Міронам вялікім маці з маленькім Міронам на руках, перакрыва­ ючы дзверы з хаты ў сені. — Калі царкву парушыш, нам тут не жыць! Ці ты прычыны шукаеш, каб не жыць тут, каб туды падацца?..

Бацька моўчкі адсоўвае маці ўбок і выходзіць. Маці кідаецца за ім, чапляецца ў сенях за парог і ляціць ніцма, прыціскаючы да грудзей, не выпускаючы з рук малень­ кага Мірона, які балюча б’ецца аб ганак, аб пляскаты ва­ лун галавой — і з болю, з крыку і плачу ад болю гэтага пачынаецца, запамінае сябе ў свеце: «А­аа­а!..»