Сяргей Кавалёў - Партрэт шкла

Вершы з'яўляюцца хутчэй, чым падставы для ix, пачуццёвая глеба. Менавіта падставы, жыццёвыя назіранні i вывады з сэнсавых пошукаў, а не імгненныя ўражанні — прычыны канкрэтных твораў. Недзе на другім курсе ў Анатоля Сербантовіча ўжо быў рукапісны зборнік вершаў, прачытаць які мелі магчымасць шматлікія сябры i таварышы па вучобе. Аднак складаўся ён у большасці сваёй з вершаў пра працу i пра каханне, часткова напісаных яшчэ да вучобы i потым крыху дапрацаваных, часткова створаных тут, у Мінску, але ў той жа танальнасці. Натуральнасць, першаснасць вершаў пра працу, нават, здаецца, наўмысная шурпатасць i непрыгладжанасць радкоў (яшчэ з абласных семінараў, задзірыстае — «А я ж грузчык, няма калі мудрагеліць!») прыцягвалі ўвагу, падабаліся. Нямала ішло ў друк. Але тыя творы, дзе мелася спроба разважаць пра пачуцці, каханне, крытыкаваліся ва ўсіх рэдакцыях (у тым ліку i ў «Чырвонай змене», там найчасцей бываў паэт), нідзе не прымаліся i ўвогуле выклікалі ўсмешку.

Няма нічога дзіўнага, што малады паэт пісаў пераважна пра свае родныя мясціны; жыццё i памкненні аднавяскоўцаў ніколі не аддзяляліся ад уласных. Увогуле ўражанні дзяцінства, пры ix далейшым пераасэнсаванні, далі творчасці Сербантовіча шмат. Прычым многія з «дарослых» вершаў выконваліся ў такой наіўнай юначай манеры, што наваі ix храналагічная паслядоўнасць выклікае сумненне.

Лірыка кахання, а яе было найбольш у гэтым прыватным зборнічку, дасягала такіх вышыняў правінцыялізму i амурнасці, што проста здзіўляешся. I гэта ў Сербантовіча, аўтара цудоўных вершаў пра каханне, лёгкіх i грацыёзных, празрыстых i кранальных.

З'яўленне шэрагу такіх вершыкаў можна растлумачыць толькі хлапчукоўскім жаданнем выглядаць гэткім старым, усё спазнаўшым вясковым кавалерам.

Каханне выхоўвае культуру пачуццяў. Вершы пра каханне выкрышталізоўваюць духоўны патэнцыял творцы. Таму i прыцягваюць увагу менавіта гэтыя няўдалыя творы, а не вершы працоўнай тэматыкі, якія ў тыя гады характарызавалі асобу паэта. Але пагартайце зборнікі паэта — i вы ix там амаль не знойдзеце. На твары паэта яны не пакінулі заўважнай маршчынкі. А як буяе каханне, якая пачуццёвая настальгія ў творах пра вайну!

Пачуццё ў яго паэзію прынёс вобраз маці. I менавіта любоў i ўдзячнасць да маці сталі першымі сапраўднымі адкрыццямі яго паэзіі, а не раннія няўдалыя паэмы «Любоў без адрасу», «Пажар», «Вяртанне». Вобраз маці выхоўваў у ім паэта, як сама маці выхоўвала ў ім чалавека. А потым — вобраз сястры, напрыклад, сястры хірургічнай з добрага i чалавечнага верша «Хірургічная сястра». Цікава: глыбокая павага да чалавека прыйшла ў яго паэзію толькі разам з павагай да жанчыны, i ў першую чаргу да жанчыны-маці i жанчыны-сястры. Тыя ж самыя «незамужнія цёці ўдовы» зараз выглядалі з яго вершаў мужнымі i абаяльнымі істотамі. З жанчынай-каханкай не ладзілася асабліва доўга, разам з пасрэднай лірыкай па інерцыі з'яўляліся яшчэ «жорсткія рамансы», мусіць, патрэбна было асабіста глыбокае i трагічнае перажыванне, пасля яго толькі з'явіўся верш «Мая каханая — зіма» — верш увогуле характерны для паэтычнай манеры Сербантовіча:

Колькі музыкі ў гэтых першых радках вялікага па памерах верша! Якая недатыкальнасць, цнатлівасць пачуцця, лёгкасць слоў i рытму! Сапраўдны «эталон чысціні», ён чамусьці быў адзначаны ва ўсіх рэцэнзіях на першую кнігу паэта як няўдалы i штучны.

Анатоль Сербантовіч склаўся як паэт недзе да 1964 года, калі ўжо вучыўся на чацвёртым курсе. I не таму, што рэгулярна друкаваўся ў рэспубліканскіх часопісах, напісаў некалькі паэм i мог выпусціць салідны па памерах i неблагі па змесце зборнік вершаў. Склаўся як паэт ён нават не ў якасных адносінах, не па ўзроўні майстэрства, a ў тым сэнсе, што менавіта ў гэты час пачалі выяўляцца магістральныя напрамкі пастаўленых ім церад сабой задач, асновы творчага мыслення, сваё кола тэм і вобразаў, прынцыпы ix рэалізацыі ў слове.

Вершаў за час вучобы ва універсітэце Сербантовіч напісаў сапраўды шмат, але ў першую кніжачку ix трапіла мала i амаль што толькі напісаныя пачынаючы з 1964 года. Па-за кнігай засталіся ўсе паэмы.