Сяргей Кавалёў - Партрэт шкла

Маючы зараз у нашай літаратуры Алеся Разанава, глядзіш на гэтыя дзве паэмы як на спробу, на эксперимент, не даведзены да канца. A ў той час падобнае прыняцце сусвету (але без адзнакі хваравітасці) было падуладна толькі такой вышыні ў паэзіі, як Аркадзь Куляшоў.

Канечне, гэтыя дзве паэмы i некалькі прымыкаючых да ix вершаў усё ж далёкія ад галоўнага эпіцэнтpa паэзіі Анатоля Сербантовіча; пакінутыя без надежная увагі, не ўдасканалены i не развіты, гэты напрамак так i застаўся ў яго творчасці толькі рудыментам, ды i ўвогуле не ўпісваўся ў агульны малюнак беларускай паэзіі 60-х гадоў.

Калі ў 1968 годзе выйшла другая кніга паэта — «Міннае ноле» (першапачатковая назва — «Каляровыя сны»), найбольшую ўвагу выклікала да сябе аднайменная паэма, з якой i пачынаўся зборнік. Напісаная ў выглядзе выбухаў-маналогаў Бацькі, Нашчадка смерці, Смерці, Нашчадка жыцця, Маці, Жыцця, паэма сумяшчае ў сабе вострую надзённаець i антываенны пафас з непрыхаванай сімволікай i агульнафіласофскай праблематыкай. Вось урывак з маналога Нашчадка смерці (Іагана з Мюнхена):

Другая паэма — «Абвал» — спачатку таксама мела драматычную пабудову, i ўсё ж у апошнім сваім варыянце набыла канчаткова аднапланавы выгляд. Нечакана пераасэнсаваиая версія Снежнага чалавека дазволіла Сербантовічу напісаць арыгінальны твор. Зноў у цэнтры паэмы — канфлікт чалавека i сусвету, індывідуальных прынцыпаў i агульных законаў жыцця, канфлікт наіўнай i чэснай душы падлетка з жорсткімі законамі выжывання, драпежніцтва ў яго канкрэтных i ўсеагульных сумерах. Падпасак, які не разумее, чаму свінню багатага суседа нельга прыгнаць у двор беднага i галоднага, чаму кахаць трэба вучыцца («Чаму я не бяру, дзе нават можна?.. Чаму адкрыты, а не асцярожны?»), у час вайны ўвогуле аказваецца на становішчы жывёлы — у фашысцкім канцлагеры. Не вытрымаўшы такога мінулага i бадзяння па замежных краінах, ён прыйшоў да думкі, што жывёльныя законы чалавечага грамадства лепш змяніць на чалавечыя — жывёльнага, для гэтага ён бяжыць у Гімалаі, «у мінулы век» i робіцца Снежным чалавекам. Паэма разумелася чамусьці як ледзь не рэальная прапанова ўцякаць, i нават Аляксей Пысін пісаў аўтару: «Відаць, я не ведаю законаў сучаснай паэмы. Таму «Абвал» для мяне — не зусім зразумелы. I ўсё ж лічу, што чалавек не павінен уцякаць ад чалавецтва ў першабытны век».

Паэма «Мост» (падзагаловак «Амерыканская трагедыя»), насычаная элементамі драмы яшчэ ў большай ступені, чым «Міннае поле», апавядала пра трагічны лёс паэта ва ўмовах капіталістычнага грамадства.

Але не толькі паэмы сведчылі пра новы ўзровень таленту Анатоля Сербантовіча, пра паспяховае ўтаймаванне i думкі, i пачуцця — гэта заўважалася i па вершах зборніка. Глыбокі чалавечы роздум заняў месца паспешлівай прысуднасці, канфлікты штучныя зніклі перад сапраўднымі, узмацнялася выразнасць вершаў пра вайну, ад гумарыстычных твораў сапраўды хацелася смяяцца; i разам з тым захавалася тое даўнейшае пачуццё лёгкасці i празрыстасці ў вершах пра каханне, напісаных, аднак, больш умела i змястоўна. Засталіся ранейшыя непрымірымасць i бескампраміснасць, адчуванне маладосці i «рэдкага паэтычнага здароўя» (А. Пысін). З'явіліся лаканізм i пераканаўчасць зместу, узмацніліся музыкальнасць i рытмічнасць вершаванага тэксту.

Азначыліся асаблівасці паэтыкі, такія, як уменне адразу ж, першымі радкамі ўзяць настрой усяго твора, павышаная роля інтанацыі, рытарычных прыёмаў, імкненне да вобразаў, якія б не заглыбляліся ў сабе, не выпадалі з суцэльнай структуры сваёй прыгажосцю i нечаканасцю, a працавалі на ўвесь верш цалкам; жорсткасць i вызначанасць рыфмоўкі, адсутнасць ярка выражаных, спецыяльна зробленых канцовак верша (распаўсюджаная хвароба). Была i здольнасць стварыць добры, запамінальны твор малымі сродкамі, пры гэтым вялікая роля адводзілася свежасці думкі, адметнасці сітуацыі i нечаканасці яе вырашэння. Як, напрыклад, у маленькім вершыку, прысвечаным Алёнцы Кірэенка, «Званок у бюро знаходак»: