Сяргей Кавалёў - Партрэт шкла

Падрыхтаванае на падставе: Кавалёў С. Партрэт шкла: Літ.-крытыч. арт.— Мн.: Маст. літ., 1991.— 189 с.: іл.

Рэдактар М. М. Мятліцкі

Copyright © 2013 by Kamunikat.org

З архіва былога прагматыка

У адным з маладзёжных кафэ Мінска давялося пачуць «камплімент» сучаснай беларускай паэзіі: «Як трапіш у кнігарню — сотні зборнікаў. Адгорнеш які — i хочацца шпульнуць яго, каб не трапляў на вочы». Сказаў гэта кіраўнік «кафэйнага» ансамбля. Ніхто не пярэчыў i не спрачаўся. Стала крыўдна. Удзельнікі ансамбля, зусім маладыя хлопцы, складаюць музыку i словы сваіх песень. I не без поспеху. Але на конкурсах ix папракаюць за слабасць паэтычнага тэксту. А дзе ўзяць моцны? Патрэбен не проста добры верш, а верш на пэўную тэму, для пэўнай аўдыторыі. Калі гадоў дзесяць-дваццаць назад тэкст патрабаваўся для звычайнай, масавай — з пячаткай самадзейнасці — песні, то зараз тэкст пры з'яднанні з музыкай атрымлівае прапіску ў адным з яе стыляў, напрамкаў. Ці шмат знойдзе для сябе ў нашай паэзіі той самы рок, напрыклад?

Дык што ж адказаць на заяву кіраўніка ансамбля? Паказаць на цікавыя здабыткі i дасягненні нашай паэзіі, якіх ён не ведае? Але ж гэтыя здабыткі не ў той галіне, не ў тым напрамку, які патрэбны яму i публіцы, а таму нічога карыснага для яго прафесійных запатрабаванняў не прыносяць. Вядома, не кожнаму дадзена разумець паэзію, не кожны мае неабходныя веды, каб чыніць ёй суд i заяўляць пра яе прымітыўнасць. Давайце залічым у разрад недасведчаных, неадукаваных i гэтага музыку з яго неабгрунтаваным сцвярджэннем. Але ўслед за ім у гэты разрад давядзецца залічыць i ягоных слухачоў. Але нічога страшнага — абыдземся i без моладзі. Застаюцца яшчэ выпускнікі філфакаў, гуманітарыі, людзі старэйшага ўзросту.

Сумны вынік, няхай сабе i гіпербалізаваны. Але ж не вельмі хочацца, каб моладзь дарыла такія кампліменты паэзіі, няхай сабе i не разабраўшыся. Калі не разабраліся, значыць чытач i аўтар не разумеюць адзін аднаго. Ці, можа, не жадаюць разумець?..

Паэты адносяцца да пэўнага пакалення, вылучаюцца ступенню таленавітасці i значнасці зробленага імі ў паэзіі. Ступень таленавітасці i значнасць зробленага не заўжды на аднолькавым узроўні, бо жыццё, гісторыя ніколі не стваралі для літаратуры ідэальных умоў. Увесь цяжар літаратурных клопатаў кладзецца на плечы паэтаў сярэдняга пакалення i тых паэтаў малодшага пакалення, якія ўжо больш-менш знайшлі ў паэзіі сябе, сваю мэту i асабістыя прынцыпы вершастварання. Старэйшыя паэты — гэта тыя, якія дасягнулі таго, чаго жадалі ад ix, або такія, што нічога не дасягнулі i па інерцыі дапісваюць свае дні. Ад першых чакаюць толькі шэдэўраў, і, згадзіцеся, у такім становішчы не да эксперыментаў. Ці стане хто ў сталыя гады перабудоўваць той будынак, што ўзводзіўся ўсё жыццё? Вось i заканамерна:

Агульнавядома, што аб дасягненнях паэзіі мяркуюць звычайна толькі па творах яе найбольш значных прадстаўнікоў. Але гэтыя таленты жывуць сярод менш таленавітых i нават неталенавітых. Велічыня, значнасць паэтычнага таленту заўсёды ў параўнанні: шкаляр XVII ст. ca сваімі прымітыўнымі дыфірамбамі можа займаць старонку ў гісторыі літаратуры, бо побач з ім — зусім нікога; іншая справа — наш час, калі нават у адным жанры працуюць побач дзесяткі паэтаў. Яшчэ Байран заўважыў, што «паэтаў стала больш, a паэзіі, адпаведна, менш». Гэта таксама спрэчна: наўрад ці пры Байране было больш паэзіі, чым пры Верлене i Уітмене. Але ў чвімсьці вялікі паэт меў рацыю: калі аб дасягненнях паэзіі мяркуюць па яе лепшых прадстаўніках, то пры размове пра яе недахопы або заняпад маюць на ўвазе творы горшых паэтаў.

Так, паэтаў становіцца ўсё больш i больш i ў нашай паэзіі. Значыць, адпаведна i больш дрэнных паэтаў? Колькасць паэтаў будзе павялічвацца разам з колькасцю чытачоў. I не гэтага трэба баяцца, а менавіта таго, каб не надаваць паэтам значнасці, якой яны не заслугоўваюць, трэба, каб ix творчасць ацэньвалася цвяроза, рэальна. Але ці часта даводзілася вам у апошні час чытаць або чуць, што вось гэтая канкрэтная кніжка канкрэтнага аўтара — кніжка кепская? Мне, напрыклад, толькі два разы: у артыкуле Ніла Гілевіча — пра кніжку Міхася Стрыгалёва (на жаль, у зборніку нічога цікава-кепскага не аказалася — звычайны шэры прымітывізм) i яшчэ ў адным артыкуле пра кнігу Алеся Разанава, пра адну з адметных кніг у беларускай паэзіі. Можа, гэта i добра, што ў сучаснай крытыцы не прыклейваюць «вечных» i адназначных бірак «добра», «кепска», «патрэбна», «непатрэбна», як гэта рабілася, скажам, паўстагоддзя назад.