Gore Vidal - Stworzenie Świata

Tym razem w Persepolis obchodzono Nowy Rok szczególnie wystawnie. Podczas długiej procesji osobiście prowadziłem pusty rydwan, w którym zasiada Mądry Pan, jeśli sobie tego życzy. Wprawdzie wielka sala stu kolumn nie była jeszcze wykończona, ale Kserkses tam właśnie przyjmował gości i wszyscy – satrapowie z wszystkich stron imperium, arystokracja, urzędnicy, przywódcy klanów – składali mu dary w hołdzie.

Potem w gronie bliskich przyjaciół i rodziny Wielki Król namaścił sobie zgodnie ze zwyczajem głowę. Jest to moment, kiedy każdy z obecnych ma prawo poprosić go, o co zechce, i król musi spełnić prośbę. Ma się rozumieć, prośby rzadko bywają wygórowane. W końcu człowiek pozostaje zawsze niewolnikiem Wielkiego Króla.

W tym feralnym roku ceremoniał namaszczenia głowy Wielkiego Króla miał normalny przebieg. Ale zawsze zdarza się coś śmiesznego, kiedy zgromadzą się przyjaciele króla. Tym razem rozbawił towarzystwo Demaratos. Był pijany i wyrażał się bardziej niż zazwyczaj kwieciście, żeby nie powiedzieć zuchwale. Poprosił Wielkiego Króla o prawo uroczystego wkroczenia do Sardes z koroną królewską na głowie, „jako że wciąż jestem królem Sparty”.

Na chwilę Kserksesa zbiła z tropu aż taka bezczelność, za którą w innych okolicznościach groziłaby kara śmierci. Na szczęście Megabazos uratował sytuację mówiąc:

– Demaratos ma pustą głowę. Korona się na niej nie utrzyma. – Wszyscy roześmieli się i niebezpieczeństwo minęło.

Kręcąc się wśród przyjaciół Kserkses rozdawał tylko to, co zwykle przy takich okazjach, i wszyscy byli zadowoleni. Po czym oddalił się do haremu. Nawiasem mówiąc, całkiem trzeźwy.

Lais znajdowała się w haremie i opowiedziała mi, co się potem zdarzyło.

– Królowa Amestris promieniała. Ucałowała ręce Wielkiego Króla. Zaczęła mu coś szeptać do ucha, jak gdyby jakieś czułe słówka. Wzdrygnął się przerażony. Donośnie zawołał: – Nie! – Ona powiedziała: – Tak. – Tym swoim słodkim dziecinnym głosikiem. Oboje wyszli z komnaty. Nikt nie wie, o czym mówili i co robili. Lecz Kserkses wrócił kredowoblady, a Amestris uśmiechnięta. Poprosiła Kserksesa o żonę Masistesa, a Kserkses musiał spełnić jej życzenie.

Amestris była dość przebiegła, by nie prosić o prawdziwą winowajczynię, żonę następcy tronu. Dziewczyna miała królewską krew, matka nie. Zresztą Amestris uważała, że to matka ponosi pełną odpowiedzialność za romans Kserksesa z synową.

Kserkses posłał po Masistesa; błagał go, by rozwiódł się z żoną. Ofiarował mu nawet na jej miejsce jedną ze swoich córek. Masistes, nie mający pojęcia, co się stało, oznajmił Kserksesowi, że byłoby śmieszne z jego strony, gdyby opuścił matkę swych dorosłych dzieci.

Kserkses wpadł w gniew i bracia się pokłócili. Masistes odchodząc powiedział:

– Panie, jeszcze mnie nie zabiłeś.

Po powrocie do domu Masistes znalazł tam swoją żonę. Jeszcze żyła. Ale miała obcięte piersi, wyrwany język, wykłute oczy. Masistes wraz z synami uciekł do swojej satrapii do Baktrii, gdzie chciał wzniecić bunt. Uciekinierów dognano i Masistesa wraz z jego całą rodziną stracono.

Na ogół ludzie nie wiedzą, że Kserkses nigdy już nie odezwał się do Amestris ani nie postawił stopy w trzecim domu. Ciekawe, że w żadnej mierze nie zmniejszyło to władzy królowej. Nadal mieszała się do polityki. Nadal rządziła – wciąż rządzi – Persją. Co jeszcze dziwniejsze, niebawem nawiązała znakomite stosunki z żoną następcy tronu. Bo też Amestris potrafi oczarować każdego, zwłaszcza swoich trzech synów. A spośród tej trójki najczulsza i najbardziej pomocna okazała się dla średniego – naszego obecnego Wielkiego Króla Artakserksesa. W sumie, Atossa dobrze wybrała swoją następczynię.

Następne dwanaście lat to najszczęśliwszy okres mego życia. To prawda, że byłem już mężczyzną w średnim wieku. To prawda, że mój przyjaciel Kserkses odsunął się od świata. Mimo to wciąż jeszcze wspominam owe czasy jako niezwykle piękne. Nie doszło do żadnych poważniejszych wojen i życie na dworze było bardziej, niż kiedykolwiek pełne uroku. Nigdy przedtem ani potem panie z haremu nie cieszyły się taką swobodą. Te, które chciały mieć kochanków, nie napotykały na zbyt wielkie trudności. Kserksesa, jak sądzę, bawiły w jakiś przewrotny sposób te intrygi. I na pewno, dopóki dama nie zachowywała się wyzywająco, traktował to pobłażliwie.

Tylko królowa Amestris stała poza wszelkim podejrzeniem. To znaczy, nie miewała przygód z mężczyznami. Była o wiele za sprytna, żeby dać Kserksesowi powód do powołania się na prawo Arjów. Ale wdała się w długi, bardzo dyskretny romans z eunuchem Aspamitresem.

Córka królowej, Amytis, nie okazała się tak mądra jak jej matka. Jawnie brała sobie kolejnych kochanków, co doprowadzało do pasji jej męża Megabazosa. Kiedy poskarżył się Kserksesowi, ten jakoby odpowiedział:

– Nasza córka może robić, co jej się podoba. Megabazos miał podobno spytać:

– A jeśli spodoba jej się złamać nasze najstarsze prawa, pozwolisz jej na to?

I Kserkses odrzekł:

– Skoro jest z rodu Achemenidów, nie może złamać naszych praw. Patrząc wstecz uświadamiam sobie, że owa wymiana słów – taka lub inna w tym rodzaju – zapowiadała początek końca. Następca tronu Dariusz nienawidził Kserksesa za to, że uwiódł mu żonę. Megabazos był wściekły, że ojciec pobłaża zdradom Amytis. Poza tym przed paru laty jeden z członków rodziny królewskiej uwiódł dziewiczą wnuczkę Megabazosa. Tym razem Kserkses podjął energiczne środki. Rozkazał wbić na pal uwodziciela. Ale harem stanął w obronie przestępcy. Żeby przypodobać się pałacowym damom, Kserkses kazał Sataspesowi – tak nazywał się uwodziciel – opłynąć Afrykę, co dotychczas udało się rzekomo tylko Fenicjanom. Przez rok czy dwa Sataspes ukrywał się w północnej Afryce. Po czym wrócił do Suzy utrzymując, że okrążył cały ląd afrykański. Nikt mu nie uwierzył i został stracony. Megabazosa bynajmniej to nie zadowoliło. Chciał odwetu natychmiast, nie po upływie dwóch lat. W końcu sama królowa poczuła się urażona i za sprawą Amestris nimb królewski przeszedł na jej syna.

Jesienią dwudziestego pierwszego roku panowania Kserksesa przebywałem z Lais w Troadzie. Kserkses podarował Demaratosowi sporą posiadłość ziemską i dawny król Sparty był teraz bardziej perskim hodowcą koni niż greckim konspiratorem – zmiana pod każdym względem na lepsze. Chociaż Demaratos i Lais żyli ze sobą jak mąż i żona, Lais nie chciała go poślubić. Zbyt lubiła swobodę. Nie chciała też dzielić pokaźnego majątku, który zgromadziła przez lata dzięki przyjaźni z Atossą. – Przychodzę i odchodzę, kiedy chcę – mawiała i niewątpliwie mawia do dzisiaj, jeżeli jeszcze żyje na Tasos.

Oglądaliśmy w stajniach Demaratosa nowo nabytego arabskiego ogiera. Był chmurny, szary poranek i południowy wiatr niósł zapach piasku. Od strony domu nadszedł służący wołając:

– On nie żyje!

I skończyły się piękne czasy.

O ile wiem, odbyło się to mniej więcej tak: Z błogosławieństwem królowej Aspamitres i dowódca gwardii Artabanos zabili Kserksesa podczas snu – łatwe zadanie, jako że Kserkses od lat nie kładł się do łóżka nie wypiwszy uprzednio pół tuzina butelek wina z Helbonu. Zabili też jego woźnicę i szwagra, Patiramfesa.

W noc morderstwa następca tronu Dariusz przebywał w domku myśliwskim na drodze do Pasargady. Kiedy oznajmiono mu, co się stało, pospieszył do Suzy, wprost w zasadzkę. Wszyscy wiedzieli, że Dariusz nie tylko nienawidzi ojca, lecz że, co całkiem zrozumiałe, chce zostać Wielkim Królem. Spiskowcy rozpuścili więc wiadomości, że to na rozkaz Dariusza Patiramfes zamordował Wielkiego Króla, co z kolei zmusiło lojalnego Artabanosa do zabicia Patiramfesa.