Gore Vidal - Stworzenie Świata

– Nie sądziłem, że cię jeszcze zobaczę. Siadaj. Na łożu. Zapomnij o protokole. Nikt nas tu nie widzi, oprócz szpiegów Amestris Podglądają nas przez dziurki w ścianach. Co miesiąc nakazuję je zamurować. Co miesiąc ona każe je znowu przewiercić. Lubi wiedzieć, kto mi towarzyszy w łóżku. T o ją zaintryguje! – Kserkses się uśmiechnął. Mimo obrzęków nad i pod oczami wyglądał młodo na swój wiek. Oprócz lekkiego drżenia jednej ręki, wydawał się zdrowy; na pewno robił wrażenie młodszego niż ja. – Musisz – powiedział przyjrzawszy mi się uważnie – skorzystać z mego balwierza. Ufarbuj sobie włosy. Wszyscy wiedzą, że jesteśmy w tym samym wieku. Pokazując się z tymi białymi włosami wystawiasz mnie na pośmiewisko.

Piliśmy. Rozmawialiśmy o przeszłości. O Mardoniosie.

– Co to było za zwycięstwo! Grecja, prócz Peloponezu, nasza. Czekaj, radziłem mu, zanim stamtąd odjechałem. Spartanie albo poddadzą się, albo wejdą do Attyki. Wtedy ich przekupisz. Lub rozgromisz. I tak właśnie zrobił. To m y odnieśliśmy zwycięstwo pod Platejami. Ale Mardoniosowi to nie wystarczyło. Chciał zostać największym bohaterem świata. Był lekkomyślny. I zabili go. Zawsze to robią – dodał zagadkowo. – Straciliśmy jedyną szansę zniszczenia całej armii spartańskiej. Potem ta historia pod Mykale… – Przerwał. Zastanawiałem się, ale nie śmiałem zapytać, kim są ci, którzy zawsze zabijają bohaterów. – Zresztą i tak wkrótce tam wrócimy. – Na tę myśl Kserkses pokraśniał w sensie dosłownym, do czego przyczyniło się wypite wino. W owym okresie policzki Kserksesa rumieniły się, kiedy pił. U kresu życia przestały się rumienić, ho na stałe przybrały barwę świeżej krwi. – I to dzięki mojemu spartańskiemu regentowi, Pauzaniaszowi, zwycięzcy spod Platei. – Kserkses dopił do końca drugi kubek wina. – Pauzaniasz chce być królem całej Grecji. Czyli mną. Poprosił mnie więc o pomoc. Potajemnie, rzecz jasna. Jest teraz w Byzantion. Pragnie poślubić jedną z moich córek. Po czym przy mojej pomocy zajmie Ateny. I tak dalej.

– Ufasz mu?

– Ależ skąd! – Kserksesowi poprawił się humor. – Lecz może nam się przydać. Odesłał mi już wielu jeńców perskich na znak dobrej woli. Jak brzmi to stare porzekadło? Lękam się Greków, nawet gdy składają dary. No cóż, nie ufam mu, lecz mam wrażenie, że sprawi mnóstwo kłopotów swoim greckim rodakom. Powiedz mi teraz – Kserkses przybrał złośliwą minę – co sobie pomyślałeś, kiedy Atossa powiedziała ci, że grozi mi utrata tronu, bo marnuję czas w haremie?

Przestraszyłem się i okazałem to.

– Marnujesz czas? – Powtórzyłem. Nic innego nie przyszło mi do głowy.

– Skąd wiem, co powiedziała? – Uśmiechnął się. – Zawsze wiem. Wolałbym nie wiedzieć. Nie mam wyboru. Atossa jest jak pogoda tutaj, w Suzie: albo za gorąca, albo za zimna. – Nalał mi do kubka wino z nowej karafki. Wychyliłem je zastanawiając się, czy zostało zatrute. – Tak, kocham się w pewnej damie, która przypadkiem jest żoną mojego brata, a więc nie mogę jej rozkazać, żeby mnie pokochała. Chyba jednak potrafię ją zdobyć. Ułożyłem małżeństwo między jej córką a moim synem Dariuszem, nawiasem mówiąc, chłopcem bardzo przystojnym. Nie widziałem jego przyszłej żony. Ma dziewczyna szczęście. Będzie kiedyś królową Presji. Co ważniejsze, wbrew temu, co mówi Atossa, wdzięczność skłoni jej matkę, żeby legła ze mną w tym łożu. Chyba w przyszłym tygodniu. Nazajutrz po weselu.

Spędziłem godzinę ze starym przyjacielem. W pierwszej chwili odniosłem wrażenie, że prawie się nie zmienił, ale po wyjściu od niego uświadomiłem sobie, że zaszło coś bardzo dziwnego – a raczej nie zaszło. Kserkses ani razu nie spytał mnie o Indie czy Chiny. Właściwie w ciągu czternastu lat, które mu jeszcze pozostały, ani razu nie wspomniał o mojej misji. Stracił ciekawość świata. Skierował ją wyłącznie na siebie. O nic nie dbał, tylko o harem i o wykończenie owych budowli, które zaczął wznosić w młodości.

Kiedy podejrzliwi Spartanie skazali, nie bez racji, Pauzaniasza na śmierć jako perskiego agenta, Kserkses nawet nie zauważył, że stracił głównego sojusznika w greckim świecie. Przekonał już wówczas sam siebie, że z synowskiego obowiązku toczył wojnę zaplanowaną przez ojca. Brak mu było szczęścia Dariusza, toteż nie zdołał utrzymać przez dłuższy czas Grecji. Lecz z całą przyjemnością dwukrotnie spalił Ateny. Pomścił Troję i Sardes i na ogół zadowolony był z wyniku wojen greckich.

Demokryt przypomina sztukę Ajschylosa Persowie, którą ktoś przeczytał mi wkrótce potem, jak zamieszkałem w Atenach. Ta sztuka to wierutne brednie. Po pierwsze, ręczę wam, że ani razu nie słyszałem Kserksesa chwalącego Ateńczyków czy jakichkolwiek Greków. Na pewno nigdy nie nazwałby ich śmiałymi i dzielnymi. Ani też… Jak brzmi ta śmieszna kwestia? „Te smutne oczy widziały ich gwałtowne i wspaniałe czyny.” Przeczytaj mi tę przemowę, która mnie tak rozśmieszyła. Jak… tak, „Otom jest – zagłada, straszny bicz na mą ziemię i mój ród…” *

Ściśle biorąc, Kserkses nie tylko nie zniszczył swej ziemi i rodu, lecz uważał, że znakomicie się swojej ojczyźnie przysłużył. Chciał dać Grekom nauczkę i dał. Na jedno się skarżył: na koszta wojny. – Każda okruszyna złota, którą wycisnąłem z Babilonii, została wydana w Grecji. Wniosek z tego jest oczywisty: nigdy nie prowadź wojny z ubogim krajem, ponieważ niezależnie od jej wyników, zawsze na tym stracisz.

Wątpię, czy Ajschylos podzielałby tę opinię, trudno jest bowiem Grekowi uświadomić sobie, że Grecja jest mała i biedna, że Persja jest wielka i bogata. Że życie jest krótkie. Krótkie.

Byłem na weselu królewicza Dariusza i córki Masistesa. Nie znałem dwóch trzecich gości. Ponieważ jednak pojawili się tam przeważnie potomkowie Sześciu, rozpoznawałem imiona, jeśli nie twarze nowego pokolenia. Ślub dostarczył mi także okazji, bym znowu zajął swe miejsce na dworze Wielkiego Króla – tym razem wśród starszyzny! Wprawdzie odnoszono się do mnie z respektem należnym przyjacielowi z dziecinnych lat niemłodego już monarchy, ale moja osoba nie budziła zainteresowania. Dwór był tak samo zapatrzony w siebie jak Wielki Król. A co ważniejsze, za długo mnie tu nie widziano. I nie miałem pieniędzy. Dziesięć lat trwało, zanim wyrwałem różne swoje posiadłości ze skarbu, a także od Lais, która nie ucieszyła się dostatecznie z powrotu jedynego syna. W ogóle zauważyłem, że rodziców częściej podnieca niż martwi perspektywa przeżycia swoich dorosłych dzieci.

Lais mieszkała w moim domu, w moich pokojach, nie obeszło się więc bez mnóstwa gorszących narzekań, kiedy przenosiła się na powrót do pomieszczeń dla kobiet. Chociaż nie zmartwiła się, że widzi mnie żywego, naturalną u matki radość utrzymywała we właściwych granicach.

– Skąd mogliśmy wiedzieć! – Żałośnie przyglądała się, jak jej kufry i łoża wyprowadzają się z mojej sypialni do raczej ciasnych komnat haremowych. – Poza tym według prawa po trzyletniej nieobecności uważa się człowieka za nieodwołalnie zmarłego.

Lais prawie wcale się nie zmieniła. Może tylko przybrała nieco na wadze, co złagodziło i odmłodziło jej twarz, która u progu wieku średniego sprawiała już wrażenie nadmiernie surowej i stanowczej.

– Miałam zaprosić na dziś wieczór gości. – Było to nazajutrz po ostatnich uroczystościach weselnych.

– Nie przeszkadzaj sobie. – Starałem się być uprzejmy; zachowywaliśmy się raczej jak starzy znajomi niż jak matka i syn. – Mogę się do was przyłączyć?