Gore Vidal - Stworzenie Świata

– Zemsta Wielkiego Króla była straszna. – Wiceszambelan potrząsnął głową ze zgrozą. – Stopił posąg Bel-Marduka, aby żaden uzurpator nie mógł już odtąd przez ujęcie ręki posągu uprawomocnić swojej władzy. Potem zburzył wszystkie świątynie Bel-Marduka i wygnał kapłanów, których pozostawił przy życiu. Zburzył mury miasta. Obrócił w gruzy zigurat. Skonfiskował posiadłości i majątki co zamożniejszych kupców…

– Także majątki Egibich?

– Nie. – Eunuch uśmiechnął się. – Firma Egibi i synowie ulokowała się teraz tutaj, w Suzie. Następnie Wielki Król podzielił Babilonię na dwie satrapie i zniósł tytuł króla. Babilonu. Obecnie zwie się po prostu Wielki Król Kserkses. Dziś Babilon to prowincjonalne miasto; i tak skończył się tysiącletni okres jego dziejów.

– Gdzie teraz dwór spędza zimę?

– W Persepolis.

– Przecież tam są straszne mrozy. Eunuch westchnął.

– Jesteśmy wiernymi niewolnikami. – Wyrecytował zwykłą formułkę, którą za nim powtórzyłem.

Na pytanie, co się stało z owymi babilońskimi tonami złota, usłyszałem, że użyto ich na inwazję Grecji.

– Użyto i zużyto, obawiam się. Te wojny były rujnujące.

– Ale zwycięskie. Zburzono Ateny.

– Och tak! Tak! – Lecz entuzjazm eunucha był wyraźnie fałszywy. Szczegółowa indagacja ujawniła część tej historii, która tu, w Atenach, jest tak dobrze znana, że powtarzam ją w skrócie tylko po to, byś mógł zorientować się, jak wyglądało to z drugiej strony, Demokrycie.

Sam Kserkses stanął na czele wyprawy. Ruszył lądem z Sardes. Prowadził trzy z sześciu korpusów armii, czyli sześćdziesiąt tysięcy ludzi – nie sześć milionów, czy ile tam podaje Herodot, żeby schlebić Ateńczykom. Armii towarzyszyła cała flota.

Grecy wpadli w popłoch. Ponieważ wyrocznie, zarówno w Delfach jak i w Atenach, oświadczyły, że Wielki Król jest niezwyciężony, rozważano, czy Ateńczycy nie postąpiliby słusznie poddając miasto i przenosząc się do Italii. Po namyśle wyrocznia delficka orzekła, że mogą okazać się przydatne drewniane mury miasta. Wtedy nieszczęsny i nie lubiany Temistokles uznał, bo tak mu było wygodnie, że drewniane mury można interpretować jako drewniane statki.

Eunuch z kancelarii znał jednak tylko dworską wersję wojny, którą mi opowiedział.

– Dokładnie dwa lata temu Wielki Król znalazł się w Troi, gdzie złożył w ofierze trojańskiej bogini tysiąc sztuk bydła.

To był dla mnie cios. Dopiero co ucieszyłem się słysząc, że Kserkses zrezygnował z tytułu faraona Egiptu i króla Babilonu odrzucając tym samym bogów obu krajów. A tu nagle, dla efektu teatralnego raczej niż z przyczyn politycznych, najważniejszą ofiarę złożył nie Mądremu Panu, lecz trojańskiej bogini, której imienia eunuch nie potrafił nawet zapamiętać.

– Ale argumenty przemawiające za tą ofiarą były dobrze dobrane, Przyjacielu Króla. Jak sam wiesz najlepiej, Wielki Król zna na pamięć bardzo dużo pieśni Greka Homera. Toteż po złożeniu ofiary stanął wśród starych ruin i wyrecytował: „Pomszczę Troję, zburzoną przez greckich najeźdźców. Pomszczę mego przodka, króla Priama, pomszczę całą Azję za potworne okrucieństwa Greków. Tak jak Grecy napadli na Azję, by odbić grecką ladacznicę, tak ja na nich napadnę, by zmyć piętno hańby ciążące na nas od tylu pokoleń. Ateny spłoną, jak spłonęła Troja. Ateny spłoną, jak spłonęło Sardes. Ateny spłoną, a ja sam przytknę pochodnię. Jestem zemstą. Jestem sprawiedliwością. Jestem Azją.” Po czym perskie wojska przez Hellespont ruszyły do Europy.

Racje, jakimi Wielki Król uzasadniał najazd na Grecję, były pomysłowe, ponieważ nie ma na świecie Greka, który by osobiście nie chlubił się barbarzyńską napaścią swoich przodków na azjatyckie miasto Troję. Wielki Król obciążył wszystkich Greków odpowiedzialnością za grzechy przodków. Kserkses był w tym całkiem szczery. Szczerze wierzył, że wcześniej czy później bogowie – którzy rzecz jasna nie istnieją – zażądają ścisłego rozrachunku ze wszystkich złych uczynków.

Początkowo wojna przebiegała pomyślnie. Flota i armia znakomicie współdziałając opłynęły brzegi Tesalii. Po drodze zabito króla Sparty wraz ze wszystkimi jego ludźmi. W cztery miesiące po przemówieniu w Troi Kserkses znalazł się w Attyce. Przywódca Aten, Temistokles, zarządził ewakuację miasta. Mężczyźni w większości wsiedli na pokład owych okrętów, które według Temistoklesa mogły być drewnianymi murami Aten. Temistokles ściśle stosował się do litery, jeśli nie do ducha delfickiej wyroczni, i Ateńczycy woleli na to przystać. Nie mieli wyboru. Skoro wojska perskie były niezwyciężone, pozostawała im tylko ucieczka morzem lub śmierć na lądzie.

W obecności Kserksesa spalono do szczętu Ateny, i Troja, nie wspominając o Sardes, została pomszczona. Tymczasem Temistokles porozumiał się potajemnie z Kserksesem. Dowódca ateński zażądał greckim zwyczajem ziemi i pieniędzy, a Kserkses okazał się bardziej niż skłonny zadowolić swego przebiegłego nieprzyjaciela. Temistokles na dowód, iż działa w dobrej wierze, ostrzegł Kserksesa, że ponieważ flota grecka szykuje się do pożeglowania w stronę Sycylii, Kserkses musi zaatakować ją natychmiast, jeżeli pragnie rozstrzygającego zwycięstwa. Tak się dziwnie złożyło, że tylko królowa Artemizja podejrzewała zasadzkę. Nawiasem mówiąc, postawiła na swoim i osobiście dowodziła wojskami Halikarnasu. Chociaż w polu niezbyt sprawna, umiała przenikliwie przewidzieć zamysły Greków. Wspomnę jeszcze, że wyruszając do boju Artemizja zawsze przyprawiała sobie sztuczną brodę, taką jak prawdziwa broda Mardoniosa, który głęboko urażony, że go przedrzeźnia, nigdy się jednak nie skarżył.

Wbrew ostrzeżeniom Artemizji Kserkses wydał rozkaz ataku. Trzecia część perskiej floty zatonęła wskutek nielojalności lub nieudolności niektórych fenickich kapitanów. Kiedy Kserkses owych oficerów słusznie ukarał, inni feniccy i egipscy dowódcy zdezerterowali i Persowie utracili połowę okrętów. Na lądzie jednak mieliśmy zdecydowaną przewagę. Attyka była nasza. Niemniej wszyscy Grecy dwulicowemu Temistoklesowi przypisywali zasługę za wielkie morskie zwycięstwo. To, co z początku było z jego strony aktem zdrady, w końcu jakoby zbawiło Grecję.

Kserkses nie winił Temistoklesa za klęskę. Jakżeby mógł? Grecy nie zwyciężyli. Persowie przegrali przez fenickich dowódców. Temistokles ostrzegł potem Kserksesa, że straż przednia floty ateńskiej popłynęła w stronę Hellespontu z rozkazem zniszczenia mostu między Europą a Azją. Ażeby obronić most, Kserkses pospieszył lądem do Byzantion. Po drodze zatrzymał się na noc u mojego dziadka w Abderze – wielki zaszczyt, a także źródło nieustannych kłopotów politycznych dla rodziny Lais. Do dziś uchodzi za stronników Persji.

Jeden korpus armii Kserkses zostawił w Grecji pod dowództwem Mardoniosa. Drugi korpus strzegł długiej drogi lądowej od Attyki do Hellespontu. Trzeci korpus miał utrzymywać porządek w miastach jońskich.

Ponieważ Mardonios nadal okupował greckie kraje na stałym lądzie, wszyscy greccy przywódcy przeciwni rządom ateńskim zgłaszali się do jego kwatery głównej w Tebach. Antyperscy Grecy byli zupełnie bezsilni. Mimo to Mardonios musiał po raz drugi spalić Ateny, żeby dać nauczkę stronnictwu konserwatystów. Ze wszystkich Ateńczyków tylko oni nie chcieli uznać władzy Wielkiego Króla. Przyciśnięci do muru konserwatyści wciąż błagali Spartę o pomoc, ale żadna nie nadeszła. Spartanie to tradycyjnie wiarołomni sprzymierzeńcy. Poza tym, a może zwłaszcza w tym wypadku, przywódcy spartańscy są zazwyczaj na żołdzie perskim.