Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

У ліпені да гораду падышлі войскі Яна Жыжкі. Князь Жыгімонт на чале свайго пяцітысячнага аддзела выехаў насустрач чэшскаму вайскаводцу.

Жыжка сустрэў іх наперадзе сваіх палявых абшчынаў. Стары гетман табарытаў быў невідушчы. Левае вока, як ведалі ў атрадах Карыбута, ён страціў у Грунвальдскай бітве, правае выбілі стралой год назад, пры аблозе замка Рабы. Пустыя вачніцы Жыжкі былі закрыты прышытымі да шапкі навоччамі. Карыбут наблізіўся, пакланіўся і вітаў сівога, асаністага гетмана, назваўшы яго бацькам. Жыжка скрануў каня і, як відушчы, спыніўся стрэмя да стрэмя з Жыгімонтам. За яго спінай стаяла лёгкая чэшская конніца, а далей - шыхты грознай сялянскай пяхоты.

Юры бачыў, як рука Жыжкі ўзнялася і пальцы лёгка абмацалі твар князя. Калі гетман сказаў пра згоду бачыць Карыбута правіцелем, Юры шчыра ўзрадаваўся: яны прызнаныя! Вось яны стаяць, пяць тысячаў добраахвотнікаў, і з гэтай хвіліны важкім словам сляпога вайскаводца ператвараюцца з аховы намесніка, з чужынцаў, у братоў народа, што адшуквае праўду.

Але ў сумесны паход стары гетман харугвы Жыгімонта не заклікаў. Ліцьвінскія харугвы разам з пражанамі пайшлі аблягаць замак Карлштэйн, верны Сігізмунду. Тут прабылі лета, а ўвосень вырушылі на памежны горад Тахаў, які захапілі немцы. З поўдня спяшалася да Тахава войска Жыжкі. Крыжакі забаяліся буйной бітвы і адышлі за мяжу.

Праз месяц Карыбуту прывезлі ліст ад Ягайлы і Вітаўта, які адклікаў яго і літоўска-польскія харугвы з Чэхіі. Не разумеючы падставаў, намеснік усё ж падпарадкаваўся. У Кракаве таямніца адклікання прасвятлілася. Імператар Сігізмунд у сваім імкненні пазбавіць чэхаў любой падтрымкі прымусіў Тэўтонскі ордэн да саступак: Вітаўт ужо ў які раз атрымліваў Жамойць - і за гэта адмаўляўся ад чэшскай кароны, Ягайлу зноўку вярталі Добжынскую зямлю, і ён з праціўніка Сігізмунда абарочваўся ў яго прыхільніка.

Чэхію прадалі, чэхам здрадзілі. Вітаўт усё трапна і хітра разлічыў, паслаўшы чэхам свае праваслаўныя харугвы. Лёс гусітаў яго больш не цікавіў. Ягайла ж пасля змовы з немцамі заклікаў палякаў у паход на табарытаў, абяцаў выставіць на дапамогу крыжакам трыццаць тысяч вершнікаў. Але выступаць побач з крыжакамі проці гусітаў польская шляхта палічыла непрыстойнасцю для свайго гонару, і войска не сабралася.

Князь Жыгімонт задумаўся пра свой лёс, разважыў і вырашыў пазмагацца за чэшскую карону сам. Не паведаміўшы Ягайлу, ён выйшаў з Кракава з атрадам у дзве тысячы ваяроў і рушыў на Прагу. Неадкладна рымскі папа абвясціў Карыбута ерэтыком, а Ягайла загадаў ксяндзам аб'явіць усім вернікам у касцёлах, што Карыбут - вораг царквы. Да ліцьвіноў і палякаў, што былі з Карыбутам, павезлі загад Ягайлы пакінуць князя. Неслухі ж будуць аб'яўлены па-за законам, усю іхную маёмасць возьме скарб. Нямногія ад'ехалі, бальшыня засталася. І Юры застаўся. Двор захаваеш, рашыў ён, сумленне згубіш, усё жыццё будзе прыпаляць. Аленка без страхі не застанецца, да Соф'і пяройдзе. Тут тысячы найлепшых людзей палеглі за праўду, сорамна такой пагрозы баяцца, на радасць немцам дамоў уцякаць.

У 1426 годзе на імперскім сойме ў Вене нямецкія князі абвясцілі чацвёрты крыжовы паход на чэхаў. Дваццаціпяцітысячнае войска крыжакоў пайшло да горада Усце на Лабе, які асаджалі табарыты Пракопа. Пракоп вырашыў прыняць бой. Чэхі, аддзелы Карыбута і Астрожскага размясціліся на ўзвышшы паблізу Усці. Падвоенае кола вазоў абкружала табар. Пасярод табара стаялі конныя харугвы. Юры бачыў, як шчыльныя штандары крыжакоў насоўваюцца на табар. Два ручаі, што абцякалі ўзвышша, абранае Пракопам, перашкаджалі немцам наступаць з бакоў. Звужаючы кліны, яны павольна займалі ўсю прастору паміж ручаінамі.

У суровай цішыні рыхтаваліся абшчыны гусітаў да бітвы. Закрытыя вазамі, стаялі напагатове дзесяткі пяхоты з баграмі, алебардамі, молатамі. Пад вазы забіраліся стралкі. Нацэльваліся на немцаў гарматчыкі. Шчыльныя шыхты немцаў набліжаліся. Іх дапусцілі блізка, некалькі крокаў аддзялялі крыжакоў ад вагенбурга, і тады Пракоп даў знак: гакнулі тарасніцы, чэшскія арбалетчыкі выпусцілі з-пад вазоў стрэлы.

Загартаваныя крукі багроў чапляліся за рыцарскія даспехі і сцягвалі немцаў пад удары малацілаў і звяздышоў. Конніца Пракопа назірала бой з унутранага вагенбурга. Дзве гадзіны патрабавалася немцам, каб прабіць брэш у вонкавым коле вазоў. Пракоп паслаў пражскую пяхоту, яна выставіла лес коп'яў і спыніла прарыў. А пешыя абшчыны рушылі з вагенбурга для ўдару з бакоў. Надыходзіла рашучая хвіліна бітвы. Злучаныя ланцугамі вазы расчапілі, рассунулі, і конныя палкі зарысілі па схіле, змінаючы стомленых крыжакоў. Немцы змяшаліся, пачалі адступаць і пабеглі.