Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

Летам Сігізмунд павёў немцаў на Прагу. 14 чэрвеня ў бітве на Віткавай гары крыжакоў перамагло войска Яна Жыжкі.

І ўсё ж Сігізмунд, нягледзячы на паражэнне, каранаваўся на чэшскага караля ў замку Карлштэйн. У Чэхіі з'явіўся не прызнаны народам кароль. Тады правадыры гусітаў вырашылі заручыцца дапамогай магутных суседзяў і прапанавалі чэшскую карону Ягайлу. Польскі кароль, не жадаючы канфлікту з рымскай курыяй і не маючы добрых пачуццяў да саміх гусітаў, адмовіўся. Чэшскае пасольства накіравалася да Вітаўта, той пагадзіўся прыняць карону і юрыдычна стаў чэшскім каралём.

Гусіты чакалі ад запрошанага імі караля рэальных ваенных пасілкаў, але для Вітаўта выправа ў Чэхію палкоў з акаталічаных літоўскіх зямель раўнялася выкліку рымскай царкве. Трэба было знайсці іншае выйсце. Вітаўт накіраваў да чэхаў сваім намеснікам князя Жыгімонта Дзімітравіча Карыбута, які ў Грунвальдскай бітве ачольваў ноўгарад-северскую харугву. Праваслаўная царква і царква гусітаў былі шмат у чым падобныя: абедзве процістаялі каталіцтву, не прызнавалі гандлю індульгенцыямі; ніжэйшае праваслаўнае святарства, як і гусіцкае, жыло ў нястачы. Паміж ліцьвінамі, украінцамі і чэхамі не існавала моўнай перашкоды, этнічная і моўная роднасць спрыяла ўзаемнаму разуменню і спачуванню. Усё гэта князь Вітаўт улічыў. Ён аб'явіў на Русі Літоўскай набор добраахвотнікаў у войска Жыгімонта Карыбута.

Вестка пра заклік у аддзел, які выправіцца ў Чэхію, прыйшла ў Ваўкавыск на вадохрышча. Юры і Аленка якраз паміналі маці, забітую крыжакамі роўна дванаццаць гадоў назад. Юры, пачуўшы пра збор дружыны для Карыбута, таксама вырашыў ехаць. Аднак страшыўся пакідаць у адзіноце Аленку. Адна справа, калі Пагоня, калі ўсіх клічуць, другая - сказаць няшчаснай Аленцы: «Можна не ісці, але пайду». Яна ж спытае: «А я, Юры, як? У мяне ж нікога, апроч цябе!»

Прайшлі гады, у Соф'і з Андрэем пасля Іванкі нарадзіліся яшчэ два сыны. А яны з Аленкай жылі бяздзетнымі. Часта Юры бачыў у вачах жонкі тугу адчаю, глыбокую зморанасць - душа яе пакутавала, жыццё запаўнялася не клопатам аб дзецях, а бясконцымі думкамі пра іх, незаспакоенымі жаданнямі, надзеямі, якія з кожным годам слабелі, марамі, якія развейваў час. Яна казала яму: «Мяне падманула жыццё, а я цябе падманула. Нашто маці сваё аддала жыццё, калі з мяне ніякай аддачы? Нашто мне жыць, калі я не магу зарадзіць новае, замест маці? Часам ён заставаў яе нагэтулькі задумлівай, што яна не чула і не прыкмячала, як ён садзіцца побач. Потым яна абуджалася і на яго пытанні адказвала: «Не ведаю, дзе зараз была. Нешта шукала. Нешта страчанае». А цяпер вось сама спытае: «Нашто ад'язджаеш? Што шукаць?» І што ён адкажа?

Уночы ён не спаў, абдумваў, як растлумачыць, што цягне яго да Карыбута. Ды хіба да Карыбута, думаў ён. І не дзеля Вітаўта. Убачыць хочацца тое, пра што людзі апавядаюць як пра дзіва. Няма ў Чэхіі караля, няма вялікага князя, а краіна стаіць. Народ сам парадкуецца; бедныя земаны, простыя ваяры, такія, як нябожчык Гнатка, водзяць у бой войска, і крыжакі не могуць іх адолець. Увесь народ паўстаў, не кесара слухаюць, сваіх палкоўнікаў і прапаведнікаў слухаюць. Усе роўна церпяць нястачу, затое па праўдзе жывуць, па Хрыстовых запаветах. Кажуць, што ёсць там і такія святары, хто навучае, што няма Бога, няма анёлаў, апосталаў, святых на небе, а ўсё ў душы чалавечай і хто добры - у тым Бог, хто злы - у тым д'ябал. Гус і Еранім на касцёр пайшлі, ад сваіх думак не адмовіліся, і яны не менш за Хрыста святыя. Ёсць там гарады, дзе людзі ўсю сваю маёмасць у агульны скарб аддалі, выціснулі з душы сквапнасць і зайздрасць. Вось што хацелася ўбачыць - увасоблены ў людзях дух эвангельскі. Пэўна, што д'ябал супраць, ён у немцаў усяліўся: яны людзей жыўцом паляць ці ў калодзежы, дзе руду здабывалі, палонных гусітаў саштурхоўваюць і слухаюць, колькі часу ляціць з глыбіні наверх стук разбітага цела. Тут і без княжага закліку трэба ісці - сумленне кліча, яно за ўсіх мацнейшае. Але паехаць - Аленка застанецца адна, хто яе пашкадуе ў няшчасцях?

І бачацца ўслед думам вялікія гарады, невядомыя людзі з дабрынёй ў вачах, чорныя дзіры смяротных калодзежаў, босыя прапаведнікі перад шыхтамі ваяроў, мечы крыжакоў, дзіды гусітаў - вольных людзей, што адкінулі цярпенне скоранасці як ману, створаную д'яблам.

- Не сумуй, - сказала раптам Аленка. - Выпраўляйся!

- А як ты?

- Буду чакаць. Мы з табой і паасобку неразлучныя.

Праз тыдзень дружына ваўкавысцаў выбралася на Берасце, куды збіраліся ўсе добраахвотнікі; адсюль праз Люблін дайшлі да Кракава, дзе парадкавалася ўсё войска Жыгімонта. Да чатырох тысячаў ліцьвіноў далучылася тысяча палякаў, і вырушылі ў далёкі шлях - па Сілезіі, Маравіі і Чэхіі ў горад Часлаў, дзе Жыгімонт прысягнуў на вернасць гусітам, а ўсе харугвы на вачах чэхаў прычасціліся віном і хлебам у знак братэрскіх пачуццяў і аднаверства. 16 траўня ўвайшлі ў Прагу.