Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

Фёдар Астрожскі крычаў:

- Дажыліся, Рурыкавічы! Татары так не прыніжалі, як нас сёння. Пад кройчымі, канюшымі хадзіць. Чашнікаў ды стольнікаў ваяводамі аб'явілі! - І са здзеклівым рогатам да Заслаўскага і Чартарыйскага: - Ну, а вы, Гедзімінавічы? Чаго вы забаяліся сваякам, братам траюрадным, хоць слова супраць гукнуць? А, князь Юры? Ты ж вялікага князя Ямунта ўнук, на сталец віленскі правы маеш. Ха-ха! Добрага выспятка далі нам гэтыя «верныя».

Андрэй, хоць і закранула хмелем, у княжую бяседу не сунуўся. Другія іх мучалі крыўды. Іх спрэс адводзілі ад улады: сядзі ў сваім удзеле, як клоп у шчыліне, і дзякуй Богу, што вялікі князь не расціснуў, чаго ад Вітаўта кожны дзень можна чакаць. Баяраў пускае ў рост. Цяпер яны паны, а розная драбяза - ужо шляхта, ужо з гербам будзе і да ветру хадзіць, і будзе які Сцёпка Жаба крычаць: «Рассуньцеся, я герба Тромбкі!» Звар'яцець можна.

Андрэй сядзеў каля луцкага баярына Рэзановіча, і адзін другому жаліліся на крыўду: як у поле ісці, рушыцца на вайну - адразу ж, гэй, кіяўляне, валынцы, менчукі, на каня, давайце ваяроў, і чым паболей, бі! наперад! кладзі жыццё; а як прывілеі - кыш! куды? вы - недаверкі, таямніцы адкрыеце! Зараз каталікі ўладу захопяць і будуць ціснуць, лепшае да рук прыбіраць, і што ім зробіш, толькі і застанецца сілай адстойваць.

Даніла Астрожскі, раптоўна ўскокваў, цягнуў з похвы меч: «Не, браты, не магу! Пасячом, расплюшчым іх, навалач польскую! Баяраў, чэлядзь - на коней!» Ледзь супакойвалі: «Куды секчыся, Дашка, кінь шалець! Колькі нас тут, за хвіліну выкасяць, адных палякаў з Ягайлам за тысячу прыперлася. Не сумуй!» І прыгадалі: «Вось каго на волі няма - Свідрыгайлы! Ён гэтую вунію хутка б выправіў, саскроб бы «хто веры агульнай». І ўтаропіліся раптам на Андрэя - князь Астрожскі паказаў пальцам: «Глядзіце, вось збой сядзіць, - вялікага князя паланіў, нас абезгаловіў. Вось каго першым трэба забіць, прыхвасня Вітаўтава!»

Андрэй імгненна ацвярозеў - пасякуць, што з іх, п'яных, здурнелых, хочацца хоць каму лоб раскроіць, на кім злосць спагнаць. Намацаў локцем меч, рашыў: «Як хто замахнецца, буду секчы - хоць і князі!» Але Чартарыйскі нявольна ўратаваў ад бойкі - аб'явіў з нейкай злоснай радасцю: «Свідрыгайла сам заб'е. Пэўна, толькі пра тое і марыць у Крамянцы, як цябе, Іллініч, лепш на кола пакласці!» Князі зарагаталі: «Во, праўда, змалоціць косці! Пакуль жывы, пакуль скуру не злупілі, бяжы, Іллініч, скачы ў вір!»

Адразу ж на Андрэя забыліся, заспрачаліся пра Крамянец: маўляў, сцены каменныя, стараста - немец з крыжакоў, пільнуе добра, не ўцячы Свідрыгайлу. А хто насмеліцца вызваляць - не возьме замак. Крамянец, вядома, не Мальбарк, але ж не двор. Пакуль Вітаўт жыве, Свідрыгайлу вольнага неба не бачыць. Хіба толькі праз якую хітрасць вызваліцца.

Скарыстаўшы спрэчку, Андрэй небяспечнае застолле пакінуў. Ехаў па Гарадзельскім пасадзе да свайго абозу; навокал шумна весяліліся: у замку балявалі кароль і вялікі князь; тут пілі і спявалі польскія паны, там - прыраўнаваныя да іх літоўскія ўраднікі, а дробнае каталіцкай веры баярства налівалася віном і ўслаўляла князя Вітаўта.

Андрэй сабраў сваіх і вырушыў у зваротны шлях.

У жыцці ўсё ўзаемазвязана і адна надзея абумоўлівае другія. Так, паражэнне Тэўтонскага ордэна на пагорках Грунвальда садзейнічала дваццацігадовай вайне чэшскіх рэфарматараў супраць каталіцкай царквы і нямецкага засілля. Правадыр гэтага руху Ян Гус ставіў перамогу над крыжакамі ў прыклад сваім прыхільнікам, кажучы, што перамагчы можа толькі той, хто змагаецца.

Кароль Чэхіі Вацлаў, які напачатку не перашкаджаў гусітам, улетку 1419 года пад ціскам імперскіх немцаў, царквы і паноў загадаў вярнуць манастырам іхнія ўладанні, а гусіцкім прапаведнікам саступіць месца ў царкоўных прыходах каталіцкім святарам. Гэтае рашэнне выклікала не спадзяваны каралём выбух пратэсту. У ліпені 1419 года пражскі прапаведнік Ян Жэліўскі звярнуўся да народа з казанню «Пра непраўдзівага валадара» і заклікаў да звяржэння Вацлава. Па вуліцах Прагі рушыла шматтысячная грамада гусітаў. Ян Жэліўскі нёс у руках дараносіцу - сімвал рэлігійнай свабоды гусітаў. Калі ён мінаў ратушу, расчынілася акно і нехта кінуў камень. Гэты камень трапіў па дараносіцы. Абражаныя гусіты ўзялі ратушу, усіх раднікаў выкінулі праз вокны. Пачаўся новы разгром каталіцкіх цэркваў і манастыроў.

Вестка аб пражскім паўстанні прывяла Вацлава да хваробы; праз два тыдні ён памёр ад разрыву сэрца. Чэхія засталася без караля. Прэтэндэнтам на чэшскую карону выступіў імператар Сігізмунд. Аднак пасля свайго блаславення на забойства Гуса і Ераніма мірам увайсці ў Чэхію, а тым больш у Прагу, Сігізмунд не мог. Ён пачаў збіраць войска для вынішчэння гусітаў.